Korzyści dla opiekujących się bliskimi

Artykuł skierowany jest do osób, zwłaszcza pracujących, którzy stykają się z koniecznością podjęcia opieki nad osobą najbliższą – członkiem rodziny, partnerem. Czy w związku z podjęciem takiej opieki przysługują jakieś korzyści dla opiekujących się bliskimi? Czy opieka nad członkiem rodziny jest płatna? Odpowiedź na te pytania w dalszej części opracowania.

Urlop opiekuńczy

Kodeks pracy w nowelizacji, która zaczęła obowiązywać w kwietniu 2023 roku, wskazuje, że pracownikowi przysługuje w ciągu roku kalendarzowego urlop opiekuńczy.

Wymiar tego urlopu to 5 dni roboczych, czyli 5 dni, które dla pracownika byłyby dniami pracującymi. Jeśli pracownik ma wolne środy, to taki urlop nie może mu zostać udzielony  na środę, gdyż nie jest to jego dzień pracujący.

Wspomniany urlop udzielany jest w celu zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia osobie będącej członkiem rodziny lub zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych.

Za członka rodziny, w myśl przepisów, uważa się:

• syna lub córkę;
• rodzica – matkę lub ojca;
• małżonka.

Osobą zamieszkującą w tym samym gospodarstwie mogą być, zależnie od sytuacji, dziadkowie, wujostwo, partnerzy, dzieci partnera lub partnerki.

Określenie „wymaga wsparcia z poważnych względów medycznych lub opieki” jest nieostre i każdorazowo będzie oceniane indywidualnie.

Aby taki urlop uzyskać, pracownik powinien złożyć na piśmie lub w postaci elektronicznej wniosek. Należy to zrobić co najmniej 1 dzień przed rozpoczęciem korzystania z tego świadczenia. We wniosku podaje się:

• imię i nazwisko osoby, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych;
• przyczynę konieczności zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia przez pracownika;
• w przypadku członka rodziny – stopień pokrewieństwa z pracownikiem;
• w przypadku osoby niebędącej członkiem rodziny – adres zamieszkania tej osoby.

Czas trwania tego urlopu wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze, a za jego okres pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

Ponadto osoba mająca prawo do urlopu opiekuńczego może skorzystać z innej formy ułatwienia poprzez polecenie jej pracy w formie zdalnej, z domu. W ten sposób można zapewnić swego rodzaju opiekę osobie jej potrzebującej właśnie z uwagi na fakt pozostania w domu. Pracownik we wniosku powinien wówczas, oprócz wskazanych powyżej danych, podać też termin rozpoczęcia i zakończenia korzystania z elastycznej organizacji pracy oraz jej rodzaj.

Są różne przypadki i kazusy związane z tym, że osoba bliska wymaga wsparcia lub opieki i nie da się tego osadzić w sztywnych ramach i definicjach prawnych. Niemniej jednak poważne względy medyczne są trudne do zakwalifikowania – na przykład każdy ma inny próg bólu. To, co dla jednego będzie bardzo ciężkim stanem zdrowia, u innego może wywołać dużo mniejszy dyskomfort i skutki.

Warto dodać, że pracodawca nie ma prawa żądać od pracownika, na podstawie tych przepisów, informacji medycznych, dokumentacji, nie może skutecznie weryfikować bądź podważać konieczności udzielania wsparcia czy opieki. Zgodnie z przepisem wystarczające jest jedynie oświadczenie pracownika.

Już teraz wiadomo, że realizacja tego przepisu będzie budziła kontrowersje i wywoła liczne spory, zwłaszcza wśród pracodawców, na których nakłada się obowiązek udzielenia takiego urlopu czy elastycznej organizacji pracy wyłącznie na wniosek pracownika.

Korzyści finansowe

Poza Kodeksem pracy ustawa o świadczeniach rodzinnych przewiduje korzyści majątkowe, które mogą przysługiwać osobom z uwagi na rezygnację z zatrudnienia lub pracy zarobkowej w celu sprawowania stałej opieki nad osobą niepełnosprawną.

Do takich świadczeń można zaliczyć:

• zasiłek pielęgnacyjny;
• specjalny zasiłek opiekuńczy;
• świadczenie pielęgnacyjne.

Zasiłek pielęgnacyjny

Zasiłek pielęgnacyjny jest przyznawany w celu częściowego pokrycia wydatków, które wynikają z konieczności zapewnienia opieki i pomocy innej osoby w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji.

Przysługuje on:

1. niepełnosprawnemu dziecku;
2. osobie niepełnosprawnej w wieku powyżej 16 lat, jeżeli legitymuje się ona orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;
3. osobie, która ukończyła 75 lat;
4. osobie niepełnosprawnej w wieku powyżej 16 lat legitymującej się orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, jeżeli niepełnosprawność powstała w wieku do ukończenia 21. roku życia.

Wysokość tego zasiłku to 215,84 zł miesięcznie.

Jeśli jednak osoba upoważniona do jego otrzymania jest umieszczona w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie, zasiłek nie przysługuje. Nie należy się on także osobom uprawnionym do dodatku pielęgnacyjnego.

Nie otrzyma się go również, jeżeli członkom rodziny przysługują za granicą świadczenia na pokrycie wydatków związanych z pielęgnacją tych osób, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.

Korzyści dla opiekujących się bliskimi - specjalny zasiłek opiekuńczy

Innym świadczeniem jest specjalny zasiłek opiekuńczy, który przysługuje osobom, na których zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ciąży obowiązek alimentacyjny, a także małżonkom, jeżeli:

• nie podejmują zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej lub
• rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej.

Celem tego jest sprawowanie stałej opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności ze wskazaniami:

• konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji;
• konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.

Taki zasiłek ma jednak rygor dochodu – przysługuje, jeżeli łączny dochód rodziny osoby sprawującej opiekę oraz rodziny osoby wymagającej opieki w przeliczeniu na osobę nie przekracza kwoty 764,00 zł.

Jeśli łączny dochód rodziny osoby sprawującej opiekę oraz rodziny osoby wymagającej opieki w przeliczeniu na osobę przekracza kwotę uprawniającą daną osobę do specjalnego zasiłku opiekuńczego o kwotę niższą lub równą kwocie odpowiadającej najniższemu zasiłkowi rodzinnemu przysługującemu w okresie, na który jest ustalany, specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje, jeżeli tak było w poprzednim okresie zasiłkowym.

W przypadku przekroczenia dochodu w kolejnym roku kalendarzowym specjalny zasiłek opiekuńczy nie należy się.

W ustawie są szczegółowe zasady odnośnie tego, czyje dochody bierze się pod uwagę.

Świadczenie to wynosi 620 zł miesięcznie. Jest ono zatem wyższe niż zasiłek pielęgnacyjny, ale jego uzyskanie jest ograniczone – nie można przekraczać określonego dochodu na osobę w rodzinie zarówno osoby opiekującej się, jak i osoby wymagającej pomocy.

Świadczenie pielęgnacyjne

Świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje wyłącznie określonemu katalogowi osób, do którego należą:

• rodzice;
• opiekunowie faktyczni, w przypadku dzieci;
• osoby będące rodziną zastępczą spokrewnioną;
• osoby, na których ciąży obowiązek alimentacyjny, jeśli nie legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.

Wymienione osoby muszą nie podejmować albo zrezygnować z zatrudnienia czy innej pracy zarobkowej, by sprawować opiekę nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.

Świadczenie pielęgnacyjne przysługuje w wysokości 2 458,00 zł. Jest to zatem najwyższe ze świadczeń.