Na kogo przechodzą prawa majątkowe ze stosunku pracy po śmierci pracownika?

Ustanie stosunku pracy na skutek śmierci pracownika wiąże się często z sytuacją, w której pracodawca nie zdążył zrealizować wobec niego określonych świadczeń, np. nie wypłacono pracownikowi wynagrodzenia za przepracowaną część miesiąca. Kodeks pracy zawiera w odniesieniu do takich przypadków stosowną regulację określającą osoby, na które przechodzą prawa majątkowe ze stosunku pracy po zmarłym pracowniku.

Śmierć pracownika – wygaśnięcie stosunku pracy

Z dniem śmierci pracownika stosunek pracy wygasa (art. 631 § 1 kp). Jest to oczywista konsekwencja osobistego charakteru stosunku pracy. Redakcja art. 631 § 1 kp wskazuje wyraźnie, że moment wygaśnięcia stosunku pracy z tej przyczyny ustawodawca wiąże z dniem śmierci pracownika, nie zaś jej chwilą (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie – III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 6 czerwca 2013 roku, III APa 5/13). Zatem cały dzień, w którym nastąpiła śmierć pracownika, zalicza się do okresu, w którym stosunek pracy trwał.

Prawa majątkowe ze stosunku pracy

Zgodnie z art. 631 § 2 kp prawa majątkowe ze stosunku pracy, który wygasł w związku ze śmiercią pracownika, przechodzą w równych częściach na małżonka oraz inne osoby spełniające warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. art. 67–71 Ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych). W razie braku takich osób prawa te wchodzą do spadku.

Wśród praw majątkowych związanych ze stosunkiem pracy wymienić można m.in.:

• wynagrodzenie za pracę (płaca zasadnicza z dodatkami, takimi jak dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych, dodatek za pracę w porze nocnej i dodatki wyrównawcze, dodatek za szkodliwe lub uciążliwe warunki pracy, dodatek za wieloletnią pracę, dodatek funkcyjny, premie i nagrody);
• ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany urlop wypoczynkowy;
• świadczenia deputatowe lub ekwiwalenty pieniężne tych świadczeń;
• odszkodowania należne zmarłemu pracownikowi ze strony pracodawcy.
  Zobacz też

  • Imienny adres e-mail byłego pracownika a RODO
  • Młodociany zwolniony z obowiązku świadczenia pracy

Osoby uprawnione do renty rodzinnej

Do renty rodzinnej uprawnieni są następujący członkowie rodziny:

• dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione;
• przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, z wyłączeniem dzieci przyjętych na wychowanie i utrzymanie w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka;
• małżonek (wdowa i wdowiec);
• rodzice (w tym również ojczym i macocha oraz osoby przysposabiające),

jeżeli spełniają niżej opisane warunki.

Dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej:

1. do ukończenia 16 lat;
2. do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia,
3. albo bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie, o którym mowa w pkt 1 lub 2.

Jeżeli dziecko osiągnęło 25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty rodzinnej przedłuża się do zakończenia tego roku studiów. Przyjęte na wychowanie i utrzymanie wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, mają prawo do renty rodzinnej, jeżeli spełniają powyższe warunki dotyczące dzieci własnych, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobionych, a ponadto:

1. zostały przyjęte na wychowanie i utrzymanie co najmniej na rok przed śmiercią ubezpieczonego, chyba że śmierć była następstwem wypadku
2. oraz nie mają prawa do renty po zmarłych rodzicach, a gdy rodzice żyją, jeżeli:

• nie mogą zapewnić im utrzymania albo
• ubezpieczony lub jego małżonek był ich opiekunem ustanowionym przez sąd.

Wdowa ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli:

1. w chwili śmierci męża osiągnęła wiek 50 lat lub była niezdolna do pracy
2. albo wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole – 18 lat życia, lub jeżeli sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej.

Prawo do renty rodzinnej nabywa również wdowa, która osiągnęła wiek 50 lat lub stała się niezdolna do pracy po śmierci męża, nie później jednak niż w ciągu 5 lat od jego śmierci lub od zaprzestania wychowywania osób wymienionych w pkt 2.

Małżonka rozwiedziona lub wdowa, która do dnia śmierci męża nie pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej, ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli oprócz spełnienia warunków określonych wyżej miała w dniu śmierci męża prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem lub ugodą sądową.

Zasady dotyczące wdowy stosuje się odpowiednio do wdowca.

Rodzice mają prawo do renty rodzinnej, jeżeli:

1. ubezpieczony bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania,
2. spełniają odpowiednio warunki określone dla wdowy i wdowca.

Przykład 1.

Pracownik zmarł 19 maja – w dniu tym wygasł stosunek pracy. Prawami majątkowymi ze stosunku pracy, jakie pozostawił po sobie pracownik, są:

• wynagrodzenie za część maja (1–19 maja), którego pracodawca nie zdążył pracownikowi wypłacić;
• ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany urlop wypoczynkowy.

Pracownik był żonaty i posiadał dwoje dzieci. Z rodziców pracownika żyje ojciec. Zarówno dzieci pracownika, jak i jego ojciec spełniają warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej. W związku z powyższym żona zmarłego oraz każde ze wspomnianych trojga krewnych, mają prawo do ¼ wartości wynagrodzenia za część maja i ekwiwalentu pieniężnego za urlop. 

Pracodawca nie musi z własnej inicjatywy poszukiwać osób uprawnionych. Ma natomiast obowiązek wypłaty świadczeń po zmarłym pracowniku osobie, która się do niego zgłosi oraz udokumentuje swoje prawo do otrzymania świadczenia.

Brak osób uprawnionych do renty rodzinnej

Jak już wskazano, w razie braku osób uprawnionych do renty rodzinnej, prawa majątkowe ze stosunku pracy po zmarłym pracowniku wchodzą do spadku, na który składa się ogół praw i obowiązków spadkodawcy, które przechodzą na jego następców prawnych w drodze dziedziczenia.

W takim przypadku spadkobiercy muszą przedłożyć pracodawcy akt stwierdzenia nabycia spadku, czyli:

• postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku
• albo akt poświadczenia dziedziczenia ustawowego lub testamentowego sporządzony przez notariusza.

Przedstawiona regulacja Kodeksu pracy zawiera uproszczone zasady nabycia praw majątkowych ze stosunku pracy po zmarłym pracowniku. Realizacja świadczeń wynikających ze wspomnianych praw majątkowych może bowiem następować w pierwszym rzędzie bez wymogu uprzedniego przeprowadzenia nierzadko długotrwałych postępowań sądowych dotyczących stwierdzenia praw do spadku i podziału spadku. Dopiero w drugiej kolejności znajdują zastosowanie ogólne przepisy prawa cywilnego dotyczące dziedziczenia (spadkobrania).