Odpowiedzialność zarządcy drogi za szkody pojazdu
Szkoda na pojeździe może powstać w różnych sytuacjach i zdarzeniach drogowych, nie tylko w wyniku zdarzeń komunikacyjnych. Może ona powstać również na skutek złej jakości nawierzchni (dziury w drodze) lub zderzenia z przedmiotami (obiektami), które na danej drodze zostały zostawione bądź znalazły się na niej z powodu działań sił natury. Właściciel pojazdu powinien wiedzieć, że w przypadku zaistnienia takiego zdarzenia, które wywołało określoną szkodę w pojeździe, powinien zgłosić się do zarządcy drogi. Jak ustalić, kto nim jest? Jakie występują kategorie dróg? Na jakiej zasadzie zarządca drogi ponosi odpowiedzialność? Odpowiedź poniżej.
Kategorie dróg i ich zarządcy
Zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy o drogach publicznych drogi publiczne ze względu na funkcje w sieci drogowej dzielą się na następujące kategorie:
drogi krajowe,
drogi wojewódzkie,
drogi powiatowe,
drogi gminne.
Drogi krajowe stanowią własność Skarbu Państwa. Drogi wojewódzkie, powiatowe i gminne stanowią własność właściwego samorządu województwa, powiatu lub gminy.
Powyższy przepis określa strukturę własnościową dróg publicznych w sposób niedopuszczający wyjątków. Z tego przepisu wynika zarazem zakaz przenoszenia własności dróg publicznych na rzecz podmiotów innych niż wymienione w tym przepisie. A zatem z woli ustawodawcy drogi publiczne zostały zaliczone do kategorii rzeczy o ograniczonym obrocie. Jedyna dopuszczalna forma obrotu nieruchomościami zajętymi pod drogi publiczne może polegać na przenoszeniu własności między podmiotami wymienionymi w cyt. art. 2a ustawy o drogach publicznych, wyłącznie w razie zmiany przynależności drogi publicznej do określonej kategorii.
Zgodnie z art. 19 ust. 1 ustawy o drogach publicznych organ administracji rządowej lub jednostki samorządu terytorialnego, do którego właściwości należą sprawy z zakresu planowania, budowy, przebudowy, remontu, utrzymania i ochrony dróg, jest zarządcą drogi.
Zarządcami dróg są co do zasady dla dróg:
krajowych – Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad;
wojewódzkich – zarząd województwa;
powiatowych – zarząd powiatu;
gminnych – wójt (burmistrz, prezydent miasta).
Ww. organy są więc właściwe zarówno do wydania pozwolenia na zajęcie pasa drogowego drogi gminnej na cele niezwiązane z budową, przebudową, utrzymaniem lub ochroną drogi gminnej, jak i do wydania pozwolenia na lokalizację zjazdu z tej drogi.
Zasady odpowiedzialności zarządcy za szkody pojazdu
Za szkody wywołane stanem dróg odpowiedzialność ponosi co do zasady zarządca drogi na podstawie art. 415 Kodeksu cywilnego.
Poprzez należyty stan nawierzchni trzeba rozumieć, ze względu na szczególne przeznaczenie drogi, zdatność tej drogi do użytkowania w sposób zapewniający bezpieczeństwo korzystających z niej osób trzecich. W tym celu należy przyjąć, że dla zapewnienia właściwego utrzymania nawierzchni drogi podmiot nią zarządzający nie tylko jest zobowiązany podejmować działania o charakterze interwencyjnym w odpowiedzi na sygnały zgłaszane przez użytkowników drogi, ale również powinien we własnym zakresie podjąć wszelkie starania umożliwiające zapobieganie zdarzeniom wpływającym negatywnie na stan nawierzchni. Powinien także zorganizować własne czynności nadzorcze tak, by zoptymalizować swoje możliwości interwencji niezależnie od informacji ze strony użytkowników dróg.
Zgodnie z art. 415 kc, kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.
Jak wskazuje Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 7 marca 2022 roku (I ACa 749/21): „Przesłankami odpowiedzialności z tytułu czynu niedozwolonego, które warunkują powstanie obowiązku naprawienia przez sprawcę szkody w rozumieniu przepisów reżimu deliktowego, są w pierwszej kolejności: szkoda w znaczeniu uszczerbku w majątku osoby poszkodowanej, fakt wyrządzający szkodę, (czyli działanie lub zaniechanie działania przez sprawcę szkody) oraz związek przyczynowy pomiędzy szkodą a tym działaniem lub zaniechaniem sprawcy. Związek przyczynowy musi się przy tym mieścić w granicach zakreślonych art. 361 § 1 k.c., a więc w granicach normalnych następstw działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. Ponadto co do zasady konieczną przesłanką odpowiedzialności jest wina sprawcy, gdyż na gruncie odpowiedzialności deliktowej ustawodawca przyznaje zdecydowane pierwszeństwo zasadzie winy przed innymi zasadami odpowiedzialności. Wina łączy się z koniecznym wystąpieniem dwóch jej elementów: obiektywnego, czyli bezprawności zachowania i subiektywnego, zakładającego podstawy do postawienia zarzutu z punktu widzenia powinności i możliwości przewidywania szkody oraz przeciwdziałaniu jej wystąpieniu, co można określić, jako subiektywno-obiektywną teorię winy”.
Wobec powyższego warunkiem odpowiedzialności zarządcy drogi jest łączne spełnienie 3 przesłanek:
zdarzenie, z którym związana jest odpowiedzialność (np. najechanie na dziurę w nawierzchni drogi, uderzenie w gałąź zalegającą na drodze);
szkoda (np. uszkodzenie koła, uszkodzenie nadkola, uszkodzenie zderzaka);
związek przyczynowy między zdarzeniem z pkt. 1) a szkodą z pkt. 2) – np. wjechanie kołem w dziurę w nawierzchni, co doprowadziło do przebicia opony i uszkodzenia felgi pojazdu oraz elementów przedniego zawieszenia.
Jak przedstawić dowody na zaistnienie zdarzenia?
Zgodnie z art. 6 kc ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z tego faktu wywodzi skutki prawne. Tym samym konieczne jest zgromadzenie odpowiedniego materiału dowodowego, z którego będzie wynikało również, kto jest zarządcą drogi. Może to być notatka policyjna, zdjęcia, zeznania świadków.
Przykład 1.
Pan Jan jechał o godzinie 17.00 drogą gminną. Wjechał w dużą dziurę w nawierzchni, co doprowadziło do uszkodzenia felgi, opony i elementów zawieszenia. Pojazd nie nadawał się do dalszej jazdy. Dziura w nawierzchni nie była oznaczona, na tym odcinku nie było ostrzeżenia o nierównościach drogi. Czy zarządca drogi będzie odpowiadał na zasadzie art. 415 kc?
Na powyższe pytanie należy odpowiedzieć twierdząco. Szkoda powinna zostać zgłoszona do zarządcy jako odpowiedzialność z tytułu OC. Zarządca drogi niemalże w każdym przypadku posiada ubezpieczenie OC na wypadek takowych zdarzeń. Wówczas postępowanie toczy się przed ubezpieczycielem. W skrajnym przypadku, gdy ubezpieczyciel i zarządca drogi odmawia wypłaty odszkodowania, pozostaje droga sądowa.
Zdarzają się również sytuacje, w których zarządca przekazuje na określony czas zarząd drogą wykonawcy prowadzącemu określone roboty budowlane. Wówczas na czas wykonywania tych robót odpowiedzialny za stan drogi i elementy tam umieszczone odpowiada ten podmiot i jego ubezpieczyciel.
Przedawnienie roszczeń
Zgodnie z art. 4421 § 1 kc roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się albo przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może być dłuższy niż 10 lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.
Jeżeli zdarzenie nastąpiło np. 24 lutego 2023 roku, wówczas roszczenie ulega przedawnieniu 31 grudnia 2026 roku (jeśli termin przedawnienia jest dłuższy niż rok, roszczenie ulega przedawnieniu z końcem roku po upływie okresu przedawnienia).
