Pożyczka od rodziny – o czym należy pamiętać?

Zapewne niejednokrotnie pożyczaliśmy mniejsze lub większe sumy pieniężne od członków naszych rodzin. Bywaliśmy pożyczkobiorcami albo pożyczkodawcami – kiedy to my udzielaliśmy pożyczki. Czy pożyczka od rodziny powoduje, że jesteśmy zwolnieni z jakichkolwiek formalności? Informacje w tym zakresie zostaną przekazane w artykule, zarówno w wymiarze cywilnoprawnym – jak powinna wyglądać umowa, czy powinna być zawarta na piśmie, kiedy powinna zostać zwrócona – jak i w wymiarze podatkowym – czy należy ją zgłosić do właściwego urzędu skarbowego.

Cywilnoprawne aspekty umowy pożyczki

Instytucja pożyczki jest uregulowana w Ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny (kc), w tytule XIX, w art. 720 i następnych.

Zgodnie z ustawą przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości.

Wynika z tego, że pożyczyć można nie tylko pieniądze, lecz także rzeczy oznaczone co do gatunku – na przykład pszenicę, bochenki chleba czy też szklankę cukru.

Zatem pożyczki na kwoty mniejsze niż 1000 zł nie muszą być zawierane w żadnej szczególnej formie, a może to być umowa ustna.

Forma dokumentowa to natomiast forma pisemna – umowa może być sporządzona pisemnie – komputerowo lub odręcznie, natomiast musi zawierać czytelne podpisy dającego i przyjmującego pożyczkę.

Nie ma w tym zakresie żadnych odstępstw w sytuacji, która dotyczy członków rodziny.

Przykład 1.

Pani Maria pożycza swojemu synowi, Konradowi, kwotę 15 000 zł w związku z niezbędnością zakupu przez niego komputera. Pieniądze przelała mu bezpośrednio na rachunek bankowy, a dodatkowo strony spisały umowę pożyczki, zgodnie z którą wskazały, że pani Maria przenosi na własność pana Konrada kwotę 15 000 zł, a ten zobowiązuje się ją zwrócić w terminie 3 lat od dnia zawarcia umowy.

Niezachowanie formy pisemnej przy umowie pożyczki nie powoduje jednak, że jest ona nieważna. W kodeksie musiałaby zostać bowiem zawarta adnotacja: wymaga zachowania formy dokumentowej pod rygorem nieważności. Taka wzmianka nie została zawarta, zatem nawet gdy umowa zostanie zawarta wyłącznie ustnie albo za pośrednictwem dokonanych czynów, będzie ona ważna.

Przykład 2.

Pan Paweł przesłał swojemu bratu za pomocą przekazu pocztowego kwotę 5000 zł z tytułem „pożyczka”. Nie zawarli oni pisemnej umowy. Mimo to umowa będzie ważna i będzie wiązać braci, gdyż sam fakt przekazania pieniędzy i nazwania ich pożyczką stanowi, że doszło do jej zawarcia.

Dlaczego zatem warto jednak zawrzeć umowę na piśmie?

Kiedy należy zwrócić pożyczkę? Termin przedawnienia

W samej umowie pożyczki można określić termin jej zwrotu.

Przykład 3.

Strony postanawiają, że pan Konrad zwróci pożyczkę w ciągu 3 lat od dnia jej zawarcia, jednorazowo lub ratalnie.

Taki zapis wskazuje, że pożyczkobiorca może zwrócić kwotę pożyczki jednorazowo lub w ratach, a wyznacznikiem jest wyłącznie termin 3 lat od dnia jej zawarcia.

Jeśli umowa została zawarta 1 maja 2010 roku, 3 lata upłyną 1 maja 2013 roku. Ten dzień, do 23:59:59, będzie ostatnim dopuszczalnym momentem zapłaty.

Przykład 4.

Strony postanawiają, że pan Konrad zwróci pożyczkę do 10 maja 2021 roku, jednorazowo.

W tym przykładzie termin został określony przez wskazanie konkretnego dnia, który będzie ostatnim akceptowalnym terminem zwrotu pożyczki.

Oba te zapisy są jak najbardziej poprawne, czytelne i jasno wskazują, do kiedy powinien nastąpić zwrot pożyczonych pieniędzy.

Jednakże zwłaszcza w przypadku umów zawieranych w formie ustnej nieuregulowanych pisemnie nie wskazuje się daty zwrotu pożyczki. Takie umowy zawierają zazwyczaj wyłącznie kwotę pożyczki i to, kto jest pożyczkodawcą, a kto pożyczkobiorcą. Jak w takiej sytuacji ustalić datę jej zwrotu? Na to pytanie odpowiedź znajduje się bezpośrednio w przepisach Kodeksu cywilnego.

Przykład 5.

Pan Paweł pożyczył swojemu bratu, panu Olafowi, 5000 zł. Nie umówili się na termin zwrotu pożyczki. Po upływie jednego roku od dnia jej udzielenia pan Paweł udał się po poradę do prawnika, który pouczył go, że należy wypowiedzieć umowę pożyczki i równocześnie wezwać brata do zapłaty, tj. zwrócenia kwoty 5000 zł. Takie oświadczenie zostało wysłane drogą korespondencyjną. Pan Olaf odebrał pismo 6 października 2021 roku. Termin uiszczenia 5000 zł na rzecz pana Pawła upłynie zatem 17 listopada 2021 roku. Będzie to ostatni dzień na dobrowolne uregulowanie zaległości.

Ważne jest wysłanie oświadczenia o wypowiedzeniu pożyczki z wezwaniem do zapłaty w formie pisemnej, przesyłką pocztową z potwierdzeniem jej odbioru, aby w sposób precyzyjny wskazać 6-tygodniowy okres, w którym pożyczkobiorca może uregulować swoją zaległość.

Jest to o tyle istotne, że roszczenie o zwrot pożyczki przedawnia się z okresem 6 miesięcy od chwili, gdy przedmiot miał być wydany.

Zatem, biorąc pod uwagę wskazane powyżej przykłady, pożyczka przedawni się: 

• przy terminie zwrotu do 1 maja 2013 roku – 2 listopada 2013 roku;
• przy terminie zwrotu do 10 maja 2021 roku – 11 listopada 2021 roku;
• przy terminie zwrotu do 17 listopada 2021 roku – 18 maja 2021 roku.

Ostatnim dniem, w którym roszczenie nie będzie przedawnione, będzie bowiem 1 listopada 2013 roku, 10 listopada 2021 roku, 17 maja 2021 roku.

Jest to o tyle istotne, że właśnie w tym stosunkowo krótkim 6-miesięcznym okresie przedawnienia jest możliwe złożenie do sądu pozwu o zapłatę zaległości z tytułu umowy pożyczki. Jeśli pozew zostanie złożony z uchybieniem tego terminu, na zarzut przedawnienia pożyczkobiorcy powództwo zostanie oddalone, a pożyczkodawca zostanie dodatkowo obciążony kosztami postępowania na rzecz strony wygranej, a wcześniej zapłaci opłatę od pozwu, która nie zostanie mu zwrócona.

Pożyczka od rodziny – czy trzeba ją zgłosić do urzędu skarbowego?

Zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. B Ustawy z dnia 9 września 2000 roku o podatku od czynności cywilnoprawnych podatkowi podlega umowa pożyczki pieniędzy lub rzeczy oznaczonych co do gatunku.

Zatem pożyczka, w rozumieniu Kodeksu cywilnego, podlega opodatkowaniu podatkowi od czynności cywilnoprawnych.

Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą dokonania czynności prawnej – zawarcia umowy pożyczki – lub z chwilą każdorazowej wypłaty środków pieniężnych, jeżeli umowa pożyczki określa, że wypłata środków pieniężnych nastąpi niejednokrotnie i ich suma nie jest znana w chwili zawarcia umowy.

Podstawą opodatkowania jest kwota pożyczki, a stawka opodatkowania to 0,5%. Jeśli zatem pożyczka została otrzymana w kwocie 5000 zł, to podatek wyniesie 25 zł.

Zgodnie jednak z art. 9 pkt 10 lit. b ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych od podatku zwolnione są umowy pożyczki zawierane pomiędzy:

• małżonkami,
• zstępnymi,
• wstępnymi,
• rodzeństwem;
• pasierbem, ojczymem i macochą.

Pożyczka od rodziny nie może jednak przekraczać 9637 zł – jeżeli pożyczkobiorcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej – czyli osoby, które wskazano powyżej.

Zwolnienie nie jest jednak automatyczne. Aby zostać zwolnionym z podatku od pożyczki jako czynności cywilnoprawnej, należy:

1. złożyć deklarację w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych właściwemu organowi podatkowemu w terminie 14 dni od daty dokonania czynności;
2. udokumentować otrzymanie pieniędzy przez podatnika, czyli biorącego pożyczkę, dowodem przekazania na jego rachunek płatniczy lub na jego inny rachunek w banku lub w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej, lub przekazem pocztowym.

Rodzina jest zatem uprawniona do tego, by nie płacić podatku od pożyczki, jednak fakt jej otrzymania należy, w ciągu 14 dni od dnia otrzymania pożyczki, zgłosić do właściwego urzędu skarbowego.

Jeżeli kwota pożyczki przekracza 9637 zł, na przykład wynosi 15 000 zł, podatek w wysokości 0,5% jest naliczany od wartości przekraczającej zwolnienie, zatem, w tym przypadku, od 5363 zł. W takiej sytuacji wysokość podatku wyniesie ok. 27 zł.

Rodzina jest zatem uprzywilejowana w zakresie podatku od czynności cywilnoprawnych, ale pozostałe obowiązki w zakresie zawierania umów pożyczki są analogiczne jak w przypadku osób, które się nie znają.

Niezbędne jest jednak pamiętanie o obowiązku zgłoszenia zawarcia umowy pożyczki i opłacenia ewentualnego 0,5% podatku od czynności cywilnoprawnych.

Jeśli nie zostanie zgłoszony fakt zawarcia umowy pożyczki, nie zostanie uiszczony podatek albo nie zostanie dołączony dowód otrzymania pieniędzy na rachunek płatniczy, rachunek bankowy, rachunek w SKOK lub przekazem pocztowym, a zostanie to wykryte w toku kontroli podatkowej, czynności sprawdzających, postępowania podatkowego lub kontroli celno-skarbowej, podatnik będzie musiał zapłacić podatek o stawce 20%, a nie 0,5%.

Dlatego niezmiernie ważne jest zgłoszenie zawarcia umowy pożyczki, tym bardziej że rodzina do kwoty  9637 zł podatku nie zapłaci w ogóle, a jeśli kwota ta jest przekroczona, to podatek w wysokości 0,5% płacony jest nie od całej wartości pożyczki, a od kwoty ponad sumę zwolnioną od podatku.