Wspólne mieszkanie po rozwodzie

W dzisiejszych czasach rozwody nikogo już nie szokują, coraz więcej małżeństw osób w różnych przedziałach wiekowych decyduje się na rozstanie. Aktualna sytuacja związana z wynajmem, kredytami, jak i napływem uchodźców z Ukrainy może powodować problemy rozstających się małżonków w kwestii ich miejsca zamieszkania po rozwodzie. Czy wspólne mieszkanie po rozwodzie jest konieczne? Jak wyglądają te kwestie - wyjaśniamy w tym artkule. 

Kiedy możliwy jest rozwód?

Orzeczenie rozwodu warunkowane jest zaistnieniem dwóch przesłanek: trwałego i zupełnego rozkładu pożycia małżeńskiego.

Zupełność rozkładu pożycia małżeńskiego następuje w momencie, kiedy między małżonkami ustały łącznie następujące więzi:

1. uczuciowa,
2. fizyczna,
3. gospodarcza.

Istnienie chociażby jednej z powyższych więzi będzie prowadzić do uznania, że nie zaszła przesłanka zupełnego rozpadu pożycia, a tym samym sąd nie będzie mógł orzec rozwodu.

Drugą przesłanką orzeczenia rozwodu jest trwałość zupełnego rozkładu pożycia małżeńskiego, która występuje wówczas, kiedy brak jest perspektyw powrotu małżonków do wspólnego pożycia.

Rozstrzygnięcia sądu w wyroku rozwodowym

Przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wskazują elelementy, jakie powinien zawierać wyrok rozwodowy.

Obligatoryjnymi składnikami wyroku rozwodowego są:

• rozstrzygnięcie co do rozwodu i kwestii winy, o ile małżonkowie zgodnie nie wniosą o wydanie przez sąd orzeczenia rozwodu bez orzekania o winie lub sąd nie uzna, że żadne z małżonków nie ponosi winy za rozkład pożycia;
• rozstrzygnięcie o władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi obojga małżonków;
• rozstrzygnięcie o kontaktach rodziców z małoletnimi dziećmi;
• rozstrzygnięcie o alimentach na małoletnie dzieci;
• rozstrzygnięcie kwestii jak będzie wyglądać wspólne mieszkanie po rozwodzie;
• rozstrzygnięcie o podziale majątku wspólnego, o ile zgłoszono taki wniosek, a przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu.

Wspólne mieszkanie po rozwodzie

W sytuacji kiedy małżonkowie w czasie orzekania o rozwodzie zamieszkują razem, sąd w wyroku rozwodowym musi wydać rozstrzygnięcie jak będzie wyglądać wspólne mieszkanie po rozwodzie.

Przede wszystkim sąd reguluje zasady korzystania przez małżonków ze wspólnego mieszkania. Jest to możliwe w przypadku nieruchomości posiadającej więcej niż jedno pomieszczenie, albowiem trudno jest wyobrazić sobie sytuację, kiedy sąd regulować ma zasady korzystania z jednopokojowego mieszkania.

Orzeczenie przez sąd zasad korzystania z mieszkania oznacza wyznaczenie małżonkom określonych pomieszczeń w ramach wspólnego mieszkania do wyłącznego ich użytku oraz wskazanie, iż wybrane pomieszczenia, głównie łazienka i kuchnia, będą im przysługiwać do wspólnego korzystania.

Każdy z małżonków w toku sprawy może składać wnioski co do tego, w jaki sposób domaga się podziału wspólnie zajmowanego mieszkania przez byłych małżonków po rozwodzie, jednakże ostatecznie w braku porozumienia rozstrzyga o tym sąd.

W toku postępowania dowodowego sąd gromadzi informacje na temat wspólnego mieszkania, w tym informację o:

• powierzchni mieszkania;
• liczbie oraz rodzaju pomieszczeń;
• sposobie dotychczasowego wykorzystywania pomieszczeń;
• tytule prawnym do zajmowanego mieszkania;
• osobach zamieszkujących w mieszkaniu.

W przypadku zmiany sytuacji dopuszczalne jest żądanie zmodyfikowania ustaleń zawartych w wyroku rozwodowym dotyczącym sposobu korzystania ze wspólnie zajmowanego mieszkania.

Eksmisja małżonka z mieszkania w wyroku rozwodowym

W sytuacjach wyjątkowych, gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, sąd w wyroku rozwodowym może nakazać jego eksmisję, jednak czyni to na żądanie drugiego małżonka.

Jak wskazuje się w judykaturze, m.in. wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie Wydział I Cywilny z 18 grudnia 2013 roku, sygn. I ACa 1342/13: „Nie ulega zaś wątpliwości, że zachowanie jednego z małżonków nacechowane agresją, wyrażającą się w przemocy psychicznej, jak też naruszeniu nietykalności cielesnej [...] i zniewagach drugiego, a także upijanie się stanowią ciężkie naruszenie obowiązków małżeńskich wymienionych przykładowo w art. 23 kro. Uzasadniają przeto ujemną ocenę i kwalifikują w kategoriach winy rozkładu pożycia (art. 57 § 1 kro), a nadto stanowią podstawę dla uznania, że dalsze wspólne zamieszkiwanie stron zagraża dobrom osobistym powódki. [...] O rażącej naganności przesądza rodzaj naruszeń i charakter dóbr, w które godzi postępowanie pozwanego. [...] Ponieważ przepis art. 58 § 2 kro wyraża zasadę prymatu dóbr osobistych, którym w razie zagrożenia muszą ustąpić dobra majątkowe, dlatego też z uwagi na naganne postępowanie pozwanego dopuszczalne jest orzeczenie eksmisji małżonka, mimo że przysługują mu równe z powódką prawa do lokalu”.

W uchwale Sądu Najwyższego z 13 stycznia 1978 roku, sygn. III CZP 30/77, wskazano: „Rozstrzygnięcie o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków (art. 58 § 2, zdanie pierwsze kro) obejmuje w zasadzie każde mieszkanie zajmowane przez nich, tzn. mieszkanie znajdujące się faktycznie w ich dyspozycji niezależnie od posiadanego tytułu prawnego”. Oznacza to, że eksmisja małżonka, który swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, możliwa jest także z lokalu, którego jest on właścicielem.

Podział mieszkania lub przyznanie mieszkania jednemu z małżonków

Na zgodny wniosek stron sąd może w wyroku orzekającym rozwód orzec również o podziale wspólnego mieszkania, o ile podział jest możliwy. Taka sytuacja to nic innego, jak podział fizyczny, na skutek którego powstaną dwa odrębne lokale.

Sąd orzekający rozwód może orzec o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego. W tej sytuacji jeden z małżonków rezygnuje z praw do mieszkania, oddając je byłej żonie lub mężowi oraz nie żądając w zamian lokalu zamiennego.

Kiedy sąd nie orzeknie o sposobie korzystania ze wspólnie zajmowanego mieszkania?

Sąd może nie orzekać o sposobie korzystania ze wspólnie zajmowanego przez rozwiedzionych małżonków mieszkania, jeżeli oboje wyrazili taką wolę w składanych przez siebie oświadczeniach w toku postępowania.

Sąd nie orzeknie o korzystaniu ze wspólnie zajmowanego mieszkania, gdy nie jest to możliwe. Zazwyczaj ma to miejsce, kiedy powierzchnia mieszkania jest mała i nie można go podzielić. Dzieje się tak wówczas, gdy małżonkowie zamieszkiwali w kawalerce składającej się z jednej izby wraz z aneksem kuchennym.

Czasowe opuszczenie mieszkania a rozstrzygnięcie o sposobie korzystania z mieszkania po rozwodzie

W wyroku Sądu Najwyższego z 26 marca 2003 roku, sygn. II CK 91/02, wskazano, że zgodnie z art. 58 § 2 kro uprawnienia sądu orzekającego w sprawie rozwodowej obejmują obowiązek objęcia wyrokiem rozwodowym również rozstrzygnięcia o wspólnym mieszkaniu stron, zajmowanym przez nich niezależnie od posiadanego do niego tytułu. Sąd o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania orzeka zawsze, gdy w chwili wydania wyroku rozwodowego małżonkowie zajmują to mieszkanie; taka sytuacja ma miejsce, jeżeli małżonkowie rzeczywiście wspólnie z niego korzystają. Przy czym sąd orzekający rozwód jest uprawniony orzec o sposobie korzystania z tego mieszkania także w sytuacjach, gdy małżonek chwilowo tam nie przebywa. Będzie tak, gdy małżonek, nie rezygnując ze wspólnego mieszkania, zmuszony był je opuścić, np. udał się na leczenie.

Dopuszczalność ustalenia sposobu korzystania z mieszkania w trakcie rozwodu

Sąd Apelacyjny w Krakowie Wydział I Cywilny w postanowieniu z 23 sierpnia 2016 roku, sygn. I ACz 1319/16, wskazał, że obowiązujący „stan prawny nie pozwala na udzielenie zabezpieczenia sposobu korzystania ze wspólnego mieszkania stron w postępowaniu o rozwód – a to wobec uchylenia z dniem 5 lutego 2005 roku art. 443 kpc ustawą z dnia 2 lipca 2004 roku o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. Przepis ten zawierał stosowną regulację przewidującą orzeczenie o zakresie i sposobie korzystania przez małżonków z mieszkania przez czas trwania postępowania rozwodowego. Podkreślenia w tym kontekście wymaga, że celem postępowania w sprawie o rozwód jest orzeczenie o rozwiązaniu małżeństwa lub jego dalszym istnieniu, zaś orzeczenie w przedmiocie korzystania przez byłych małżonków ze wspólnego mieszkania, wydawane stosownie do art. 58 § 2 kro, jakkolwiek – w sytuacji zajmowania przez strony wspólnego mieszkania – obligatoryjne przy orzeczeniu rozwodu, to jednak ma tylko akcesoryjny w stosunku do rozwiązania małżeństwa charakter i z pewnością nie można przyjąć, ażeby takie orzeczenie miało być celem postępowania w sprawie o rozwód. Nie można uznać więc interesu prawnego którejkolwiek ze stron procesu o rozwód w udzieleniu zabezpieczenia w tym przedmiocie. Póki małżeństwo istnieje, orzeczenia w zakresie korzystania ze wspólnego mieszkania mogą być wydawane – jak słusznie wskazał Sąd I instancji – w ramach rozstrzygnięcia sporu wynikłego ze współposiadania (art. 199 i nkc) bądź przez sąd rodzinny na podstawie art. 24 kro”.

Podsumowując, należy stwierdzić, że w każdym przypadku, kiedy rozwodzący się małżonkowie zajmować będą wspólny lokal mieszkalny bez względu na posiadany do niego tytuł prawny, w sentencji wyroku rozwodowego sąd będzie musiał zawrzeć rozstrzygnięcie dotyczące dalszego wspólnego zajmowania go. Rozstrzygnięcie to w razie zmiany okoliczności faktycznych może zostać zmienione. Jednakże do czasu wyprowadzki małżonka ze wspólnie zajmowanego lokalu, jego eksmisji po orzeczeniu rozwodu czy też do czasu dokonania podziału majątku, w którego skład wchodzi nieruchomość zajmowana przez małżonków, orzeczenie o sposobie korzystania ze wspólnie zajmowanego mieszkania jest wiążące dla obojga małżonków.