Praca chałupnicza - czy warto ją podjąć?

Praca chałupnicza to określenie, którego nie znajdziemy w przepisach, jednak nazwa ta odnosi się do umowy o pracę nakładczą. Jest to specyficzny rodzaj porozumienia, który łączy ze sobą cechy umowy o pracę oraz umowy o dzieło.

Praca chałupnicza w prawie

Ani Kodeks pracy, ani Kodeks cywilny nie regulują umowy o pracę nakładczą. Chałupnictwo zostało unormowane w rozporządzeniu w sprawie uprawnień pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą. Aby umowę uznać za zawartą w systemie nakładczym, praca powinna być wykonana:

• w domu, w dowolnych godzinach pracy ustalanych przez wykonawcę;
• bez nadzoru osoby zlecającej pracę, która nie może wydawać pracownikowi poleceń służbowych.

W przypadku umowy o pracę nakładczą najważniejszy jest efekt (dzieło). Zgodnie z podpisaną umową wykonawca pracy powinien w określonym czasie dostarczać produkty i rozliczać się z wykonywanych zadań.

Zatrudnienie pracownika na podstawie umowy o pracę nakładczą skutkuje dla pracodawcy różnymi obowiązkami, analogicznymi do tych występujących w przypadku zatrudniania na podstawie umowy o pracę. Wykonawcy mają również podobne prawa pracownicze.

Co powinna zawierać umowa o pracę chałupniczą?

Umowa o pracę nakładczą zawierana jest na piśmie i określa się w niej:

• rodzaj umowy;
• podstawowe warunki. tj:

• rodzaj pracy;
• termin jej rozpoczęcia;
• zasady wynagradzania.

Umowę taką zawiera się na:

• okres próbny, który nie może przekraczać 3 miesięcy;
• czas określony;
• czas nieokreślony.

Jeżeli w umowie nie ma innych zapisów, zwykle to pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikowi surowce, materiały lub inne przedmioty oraz narzędzia, maszyny i urządzenia niezbędne do wykonywania pracy nakładczej i do utrzymywania ich w należytym stanie technicznym.

Minimalne wynagrodzenie za pracę

W zawartej umowie zgodnie z rozporządzeniem powinno się określić minimalną miesięczną ilość pracy, której wykonanie należy do obowiązków wykonawcy. Powinna być ona ustalona tak, aby:

• jej wykonanie zapewniało uzyskanie co najmniej 50% najniższego wynagrodzenia (w 2023 roku od lipca jest to 1800 zł brutto, a od stycznia 2024 roku 2121 brutto );
• jej wykonanie zapewniało uzyskanie wynagrodzenia nie mniejszego od najniższego wynagrodzenia (w 2023 roku od lipca  – 3 600 zł brutto, a w 2024 od stycznia 4 242 zł brutto), gdy praca nakładcza stanowi dla wykonawcy wyłączne lub główne źródło utrzymania.

Ubezpieczenie a praca chałupnicza

Osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę nakładczą zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych obowiązkowo podlega ubezpieczeniom:

• emerytalnemu;
• rentowemu.

Osoba wykonująca pracę chałupniczą może na własny wniosek zgłosić się do ubezpieczenia chorobowego. Obowiązek ubezpieczenia trwa od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia wykonywania umowy do dnia jej rozwiązania lub wygaśnięcia. Co istotne, osoba taka nie podlega ubezpieczeniu wypadkowemu. Na podstawie art. 66 ust. 1 lit. d ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych osoba wykonująca pracę nakładczą podlega także ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Praca chałupnicza a zwolnienie lekarskie

Aby otrzymać świadczenie chorobowe w sytuacji posiadania umowy nakładczej, musi upłynąć okres wyczekiwania, który w przypadku dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego wynosi 90 dni. Dopiero po upływie tego czasu nabywa się prawa do świadczenia chorobowego. 

• wynagrodzenia chorobowego za okres łącznie 33 dni (14 dni, jeżeli ukończyła 50. rok życia) niezdolności do pracy w ciągu roku kalendarzowego (§ 12 ust. 5 rozporządzenia w sprawie uprawnień pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą);
• począwszy od 34. albo 15. dnia choroby przysługuje zasiłek chorobowy.

Wynagrodzenie chorobowe, tak jak w przypadku pracowników, finansowane jest ze środków podmiotu zatrudniającego taką osobę. Oblicza się je według zasad obowiązujących przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego i wypłaca za każdy dzień niezdolności do pracy, nie wyłączając dni wolnych od pracy.

Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi:

• przychód z 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy lub
• przeciętny miesięczny przychód za pełne kalendarzowe miesiące tego ubezpieczenia, gdy niezdolność do pracy powstała przed upływem 12 miesięcy ubezpieczenia;
• przeciętny miesięczny przychód osób wykonujących pracę nakładczą na rzecz danego płatnika składek za miesiąc, w którym powstało prawo do świadczenia w sytuacji, gdy niezdolność do pracy powstała w pierwszym miesiącu kalendarzowym ubezpieczenia chorobowego.

Przychodem jest kwota stanowiąca podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe ubezpieczonego, po odliczeniu sumy odpowiadającej 13,71% tej podstawy.

Jedną z istotnych kwestii pozostaje fakt, że podstawa wymiaru zasiłku osoby wykonującej pracę chałupniczą nie podlega podwyższeniu do kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę, pomniejszonego o 13,71%.

Czy otrzyma się świadectwo pracy?

W przypadku rozwiązania umowy nakładca jest obowiązany wydać wykonawcy świadectwo pracy nakładczej. W świadectwie zamieszcza informację o okresie pracy nakładczej, w którym wykonawca uzyskał wynagrodzenie w wysokości co najmniej 50% najniższego wynagrodzenia. Co ważne, w przypadku świadectwa stosuje się przepisy zawarte w art. 99 Kodeksu pracy.

Praca chałupnicza – kto może się nią zajmować?

Praca chałupnicza to świetna możliwość aktywności zawodowej dla osób niedecydujących się na zatrudnienie poza miejscem zamieszkania lub dla których jedyną możliwością zarobkowania jest praca z domu. Z tej formy pracy korzystają najczęściej osoby niepełnosprawne czy matki na urlopach macierzyńskich. Praca nakładcza traktowana jest także jako dodatkowe zajęcie pozwalające podreperować domowy budżet.

Praca chałupnicza to potoczne określenie pracy w systemie nakładczym. Jest ona oparta na specyficznej umowie, w której znajdują się elementy umowy o pracę i dzieło, dzięki czemu daje większą swobodę w wykonywaniu obowiązków pracowniczych.