Mieszkanie treningowe i wspomagane mają pomóc w niezależnym życiu

1 listopada 2023 roku w przepisach Ustawy z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej – dalej „ustawa” – dokonano zmian polegających na odejściu od dotychczas funkcjonującego nazewnictwa mieszkań określonych jako „chronione” i zmianie ich formuły. W uzasadnieniu wspomnianych zmian wskazano, że dotychczasowa nazwa „mieszkania chronione” była odbierana w sposób negatywny przez środowisko osób z niepełnosprawnościami oraz osoby związane z organizacjami pozarządowymi działającymi na rzecz tej grupy osób. Uznano także, że różnice między typami mieszkań chronionych były na tyle istotne, że należało podkreślić ich odrębność, dokonując wyraźnego podziału na 2 formy wsparcia, którym przypisano nowe nazewnictwo: „mieszkanie treningowe” i „mieszkanie wspomagane”.

Czym są mieszkanie treningowe i mieszkanie wspomagane?

W art. 36 pkt 2 lit. n oraz q ustawy mieszkanie treningowe i mieszkanie wspomagane, a także pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych w tych lokalach zaliczono do niepieniężnych świadczeń pomocy społecznej.

W mieszkaniu treningowym świadczy się usługi bytowe, pracę socjalną oraz naukę w obszarze rozwijania lub utrwalania niezależności, sprawności w zakresie samoobsługi, pełnienia funkcji społecznych w integracji ze społecznością lokalną, w celu umożliwienia prowadzenia niezależnego życia. Natomiast w mieszkaniu wspomaganym świadczy się usługi bytowe, pracę socjalną oraz pomoc w wykonywaniu czynności niezbędnych w codziennym funkcjonowaniu i realizacji kontaktów społecznych, w celu utrzymania lub rozwijania niezależności osoby na poziomie jej psychofizycznych możliwości. Mieszkanie wspomagane jest przeznaczone w szczególności dla:

• osoby z niepełnosprawnością, w tym osoby z niepełnosprawnością fizyczną lub osoby z zaburzeniami psychicznymi;
• osoby w podeszłym wieku lub przewlekle chorej (art. 53 ust. 4-6 ustawy).

Komu przysługuje świadczenie?

Wsparcie w mieszkaniu treningowym lub wspomaganym może być przyznane osobie pełnoletniej, która ze względu na trudną sytuację życiową, wiek, niepełnosprawność lub chorobę potrzebuje wsparcia w codziennym funkcjonowaniu, ale nie wymaga usług w zakresie świadczonym przez jednostkę całodobowej opieki, w szczególności osobie z zaburzeniami psychicznymi, osobie bezdomnej, osobie opuszczającej pieczę zastępczą w rozumieniu przepisów o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, młodzieżowy ośrodek wychowawczy, okręgowy ośrodek wychowawczy, zakład poprawczy, schronisko dla nieletnich, a także cudzoziemcowi, który uzyskał w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy, ochronę uzupełniającą lub zezwolenie na pobyt czasowy udzielone w związku z okolicznością, o której mowa w art. 159 ust. 1 pkt 1 lit. c lub d Ustawy z dnia 12 grudnia 2013 roku o cudzoziemcach, tj. w związku z nadaniem statusu uchodźcy lub udzieleniem ochrony uzupełniającej.

Kwalifikacja osoby ubiegającej się o pobyt w mieszkaniu treningowym lub wspomaganym odbywa się na podstawie dokumentów potwierdzających spełnianie wyżej wymienionych przesłanek. Rodzinnego wywiadu środowiskowego nie przeprowadza się (art. 53 ust. 1 i 13 ustawy).

Podmioty udzielające świadczeń

Prowadzenie i zapewnienie miejsc w mieszkaniach treningowych lub wspomaganych należy do zadań własnych:

• gminy – dla osób z jej terenu;
• powiatu – dla osób z terenu więcej niż 1 gminy (art. 17 ust. 1 pkt 12, art. 19 pkt 11 ustawy).

Wspomniane mieszkania mogą być prowadzone przez:

• każdą jednostkę organizacyjną pomocy społecznej;
• organizację pozarządową, o której mowa w art. 3 ust. 2 Ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz podmiot, o którym mowa w art. 3 ust. 3 tej ustawy, prowadzące działalność w zakresie pomocy społecznej, pieczy zastępczej lub integracji i reintegracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym – na podstawie zlecenia udzielonego przez organ administracji państwowej lub samorządowej (art. 53 ust. 3 ustawy).

Kontrakt mieszkaniowy

Podstawą przyznania wsparcia w mieszkaniu treningowym lub wspomaganym jest decyzja wydawana po zawarciu tzw. kontraktu mieszkaniowego, czyli dokonaniu ustaleń między podmiotem kierującym do tej formy wsparcia (tj. gminą albo powiatem), podmiotem prowadzącym mieszkanie treningowe lub wspomagane oraz osobą ubiegającą się o pobyt w tym mieszkaniu lub jej przedstawicielem ustawowym. Kontrakt ma formę pisemną i określa m.in. cel pobytu w mieszkaniu, okres pobytu, rodzaj i zakres świadczonego wsparcia, odpłatność osoby korzystającej ze wsparcia oraz zasady (porządek) korzystania z mieszkania.

Odpłatność mieszkańca domu pomocy społecznej skierowanego do mieszkania treningowego lub wspomaganego nie może być wyższa niż 30% dochodu tej osoby. Różnicę pomiędzy odpłatnością tego mieszkańca a kosztem pobytu w mieszkaniu treningowym lub wspomaganym pokrywa gmina (art. 53 ust. 11-12b ustawy).

Minimalne standardy usług

Mieszkania treningowe i wspomagane powinny spełniać minimalne standardy usług i minimalne standardy pomieszczeń, w tym w zakresie odpowiedniej powierzchni użytkowej, warunków mieszkalnych i sanitarnych oraz wyposażenia, określone w Rozporządzeniu Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 30 października 2023 roku w sprawie mieszkań treningowych i wspomaganych.

Zgodnie z przepisami tego rozporządzenia w mieszkaniu treningowym lub wspomaganym świadczy się usługi bytowe w postaci miejsca całodobowego pobytu oraz pracę socjalną, dostosowane do indywidualnych potrzeb mieszkańców.

W mieszkaniu treningowym zapewnia się usługi polegające na nauce rozwijania lub utrwalania umiejętności praktycznych, służących prowadzeniu niezależnego życia, w zakresie:

• samoobsługi;
• zaspokajania codziennych potrzeb życiowych, w tym przygotowywania posiłków;
• efektywnego zarządzania czasem;
• efektywnego zarządzania finansami;
• prowadzenia gospodarstwa domowego;
• załatwiania spraw osobistych i urzędowych;
• utrzymywania więzi rodzinnych;
• rozwiązywania konfliktów interpersonalnych i rozwijania autonomii decyzyjnej;
• uczestniczenia w życiu społeczności lokalnej;
• poszukiwania pracy oraz utrzymania zatrudnienia.

W mieszkaniu wspomaganym zapewnia się usługi obejmujące pomoc:

• osobom z niepełnosprawnościami, osobom w podeszłym wieku lub przewlekle chorym w wykonywaniu czynności niezbędnych w codziennym funkcjonowaniu dotyczących przemieszczania się, utrzymania higieny osobistej, ubierania się, prania i sprzątania, zakupów i przygotowywania posiłków, załatwiania spraw osobistych i urzędowych;
• osobom korzystającym ze wsparcia w mieszkaniu wspomaganym w wykonywaniu czynności niezbędnych w codziennym funkcjonowaniu dotyczących zaspokojenia codziennych potrzeb życiowych, efektywnego zarządzania czasem, prowadzenia gospodarstwa domowego, podjęcia i utrzymania zatrudnienia, w przypadku gdy osoba korzystająca ze wsparcia jest zdolna do wykonywania pracy;
• realizacji kontaktów społecznych przez umożliwienie osobom korzystającym ze wsparcia w mieszkaniu wspomaganym utrzymywania więzi rodzinnych, uczestnictwa w życiu społeczności lokalnej, rozwiązywania konfliktów interpersonalnych i rozwijania autonomii decyzyjnej.

Usługi w ramach pomocy przy przemieszczaniu się, utrzymaniu higieny osobistej i ubieraniu się są świadczone na rzecz osób wymagających takich usług w różnych porach dnia i adekwatnie do występujących potrzeb przez 7 dni w tygodniu, jednak nie krócej niż przez 3 godziny dziennie, w godzinach od 6:00 do 22:00.

Minimalne standardy pomieszczeń

Zgodnie z unormowaniami wymienionego wyżej rozporządzenia minimalna powierzchnia użytkowa przypadająca dla 1 osoby korzystającej ze wsparcia w mieszkaniu treningowym lub wspomaganym nie może być mniejsza niż 12 m2, przy czym liczba osób w mieszkaniu nie może być wyższa niż 6, a w 1 pomieszczeniu mieszkalnym nie może być wyższa niż 2 (jednakże przejściowo, do 31 grudnia 2025 roku, liczba osób w mieszkaniu nie może być wyższa niż 7, a w 1 pomieszczeniu mieszkalnym może być wyższa niż 2).

Mieszkanie, oprócz pomieszczeń mieszkalnych, składa się z ogólnodostępnej kuchni lub aneksu kuchennego, łazienki, wydzielonego ustępu lub miski ustępowej w łazience oraz przestrzeni komunikacji wewnętrznej. Jest wyposażone w pralkę automatyczną, a także telewizor lub komputer z dostępem do internetu, mieszczący się w części ogólnodostępnej mieszkania lub w każdym pomieszczeniu mieszkalnym.

Pomieszczenia w mieszkaniu treningowym lub wspomaganym, w którym ze wsparcia korzystają osoby z niepełnosprawnościami, są dostosowane do ich potrzeb, a w przypadku korzystania ze wsparcia przez osoby z niepełnosprawnościami fizycznymi pomieszczenia w mieszkaniu treningowym lub wspomaganym są pozbawione barier architektonicznych i dostępne dla tych osób z zewnątrz.

Rejestr

Wojewoda właściwy ze względu na miejsce położenia mieszkania prowadzi rejestr mieszkań treningowych i wspomaganych prowadzonych przez gminę, powiat lub na ich zlecenie, w celu usprawnienia udzielania świadczeń z pomocy społecznej oraz upowszechnienia informacji o prowadzonych mieszkaniach treningowych i wspomaganych. Zgłoszenia do rejestru dokonuje podmiot prowadzący mieszkanie treningowe lub wspomagane. Rejestr jest jawny, a dane w nim zawarte udostępnia się na stronie internetowej urzędu wojewódzkiego (art. 22 pkt 4, art. 53 ust. 16-21 ustawy).

Mieszkania treningowe i wspomagane funkcjonujące na gruncie ustawy o pomocy społecznej mają stanowić udoskonaloną formę pomocy, przygotowującą, przy wsparciu specjalistów, osoby w nich przebywające do prowadzenia niezależnego życia lub wspierającą te osoby w codziennym funkcjonowaniu.