Sądowe umieszczenie w domu pomocy społecznej - jak przebiega ta procedura?

Sytuacje życiowe prowadzą do konieczności korzystania z opieki świadczonej przez domy pomocy społecznej. W jaki sposób przebiega sądowe umieszczenie w domu pomocy społecznej, wyjaśniamy w dalszej części tekstu.

Umieszczenie w domu pomocy społecznej na wniosek

Zgodnie z Ustawą z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej prawo do umieszczenia w domu pomocy społecznej przysługuje osobie wymagającej całodobowej opieki niemogącej samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu, której nie można zapewnić niezbędnej pomocy w formie usług opiekuńczych z powodu:

• wieku, lub

• choroby, lub 

• niepełnosprawności.

Pobyt w domu pomocy społecznej jest odpłatny do wysokości średniego miesięcznego kosztu utrzymania mieszkańca, ustalonego przez właściwy dla danego rodzaju domu podmiot.

Osobę wymagającą umieszczenia w domu pomocy społecznej kieruje się do domu pomocy społecznej odpowiedniego typu, zlokalizowanego jak najbliżej miejsca zamieszkania osoby kierowanej, chyba że okoliczności sprawy wskazują inaczej, po uzyskaniu zgody tej osoby lub jej przedstawiciela ustawowego na umieszczenie w domu pomocy społecznej. Odstępstwo od tej zasady jest możliwe wtedy, gdy przewidywany termin oczekiwania na umieszczenie w domu pomocy społecznej danego typu zlokalizowanym najbliżej miejsca zamieszkania osoby kierowanej wynosi ponad 3 miesiące. Wówczas osobę kieruje się na jej wniosek do domu pomocy społecznej tego samego typu zlokalizowanego jak najbliżej miejsca zamieszkania, w którym przewidywany termin oczekiwania na umieszczenie jest krótszy niż 3 miesiące.

Umieszczenie osoby z zaburzeniami psychicznymi w domu pomocy społecznej

W przypadku gdy osoba, która wskutek choroby psychicznej lub upośledzenia umysłowego nie jest zdolna do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych i nie ma możliwości korzystania z opieki innych osób oraz potrzebuje stałej opieki i pielęgnacji, lecz nie wymaga leczenia szpitalnego, można ją przyjąć do domu pomocy społecznej za jej zgodą lub zgodą jej przedstawiciela ustawowego na podstawie Ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 roku o ochronie zdrowia psychicznego. Możliwe jest też przyjęcie do domu pomocy społecznej takiej osoby bez jej zgody, a za zgodą jej przedstawiciela ustawowego, przy czym wymagane jest orzeczenie sądu opiekuńczego o przyjęciu do domu pomocy społecznej.

Zgoda na przyjęcie osoby z zaburzeniami psychicznymi do domu pomocy społecznej

Przyjęcie do domu pomocy społecznej osoby małoletniej lub ubezwłasnowolnionej całkowicie wymaga pisemnej zgody jej przedstawiciela ustawowego, którą ten może wyrazić po uzyskaniu zezwolenia sądu opiekuńczego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby małoletniej lub ubezwłasnowolnionej całkowicie.

W przypadku osoby małoletniej powyżej 16. roku życia lub osoby pełnoletniej całkowicie ubezwłasnowolnionej, zdolnej do wyrażenia zgody do przyjęcia jej do domu pomocy społecznej jest wymagane uzyskanie jej zgody na przyjęcie. W razie sprzecznych oświadczeń w sprawie przyjęcia do domu pomocy społecznej tej osoby i jej przedstawiciela ustawowego przyjęcie do domu pomocy społecznej wymaga orzeczenia sądu opiekuńczego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania tej osoby.

Badania osoby z zaburzeniami psychicznymi przyjętej do domu pomocy społecznej

Należy wiedzieć, że osoba, która wskutek choroby psychicznej lub upośledzenia umysłowego nie jest zdolna do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych i nie ma możliwości korzystania z opieki innych osób oraz potrzebuje stałej opieki i pielęgnacji, lecz nie wymaga leczenia szpitalnego, i za jej zgodą lub zgodą jej przedstawiciela ustawowego została przyjęta do domu pomocy społecznej, podlega okresowym badaniom stanu zdrowia psychicznego w zakresie uzasadniającym jej pobyt w domu pomocy społecznej.

Wniosek o sądowe umieszczenie w domu pomocy społecznej osoby z zaburzeniami psychicznymi

Sądowe umieszczenie w domu pomocy społecznej osoby, która wskutek choroby psychicznej lub upośledzenia umysłowego nie jest zdolna do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych i nie ma możliwości korzystania z opieki innych osób oraz potrzebuje stałej opieki i pielęgnacji, lecz nie wymaga leczenia szpitalnego bez jej zgody lub bez zgody jej przedstawiciela ustawowego, gdy brak opieki zagraża życiu tej osoby, następuje na wniosek o przyjęcie do domu pomocy społecznej bez jej zgody organu do spraw pomocy społecznej złożony do sądu opiekuńczego miejsca zamieszkania tej osoby.

Wniosek może także złożyć kierownik szpitala psychiatrycznego, jeżeli przebywająca w nim osoba jest niezdolna do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, a potrzebuje stałej opieki i pielęgnacji, natomiast nie wymaga dalszego leczenia w tym szpitalu.

Przykład 1. 

Pani Helena jest osobą z niepełnosprawnością i nie może funkcjonować bez opieki oraz zaspokajać swoich potrzeb. Nie wyraża ona zgody na umieszczenie w domu pomocy społecznej i ma problemy ze zdrowiem psychicznym. Jak w tej sytuacji można pomóc pani Helenie? Taka osoba może być orzeczeniem sądu umieszczona w domu pomocy społecznej na podstawie ustawy o ochronie zdrowia psychicznego.

Gdy osoba wymagająca skierowania do domu pomocy społecznej ze względu na swój stan psychiczny nie jest zdolna do wyrażenia na to zgody, o skierowaniu jej tam orzeka sąd opiekuńczy.

Zmiana orzeczenia dotyczącego przyjęcia osoby z zaburzeniami psychicznymi do domu pomocy społecznej

Zmiana orzeczenia o przyjęciu do domu pomocy społecznej może zostać dokonana na wniosek:

• osoby przyjętej do domu pomocy społecznej, nawet gdy jest ubezwłasnowolniona;

• przedstawiciela ustawowego;

• małżonka;

• krewnych w linii prostej;

• rodzeństwa;

• osoby sprawującej faktyczną opiekę nad osobą umieszczoną w domu pomocy społecznej;

• kierownika domu pomocy społecznej, jeżeli uzna, że zmieniły się okoliczności uzasadniające orzeczenie o przyjęciu osoby do domu pomocy społecznej.

Zniesienie obowiązku przebywania w domu pomocy społecznej osoby z zaburzeniami psychicznymi 

Osoba umieszczona w domu pomocy społecznej, która nie wyraża zgody na dalsze przebywanie w tej placówce i nie została do niego przyjęta na podstawie orzeczenia sądu opiekuńczego o przyjęciu do domu pomocy społecznej, może wystąpić do sądu opiekuńczego z wnioskiem o zniesienie obowiązku przebywania tam.

Rozpoznanie wniosku o umieszczenie osoby z zaburzeniami psychicznymi w domu pomocy społecznej

Rozpoznanie wniosku o sądowe umieszczenie w domu pomocy społecznej osoby, która wskutek choroby psychicznej lub upośledzenia umysłowego nie jest zdolna do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych i nie ma możliwości korzystania z opieki innych osób oraz potrzebuje stałej opieki i pielęgnacji, lecz nie wymaga leczenia szpitalnego, odbywa się przed sądem opiekuńczym na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu nieprocesowym, ze zmianami wynikającymi z Ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 roku o ochronie zdrowia psychicznego.

Wysłuchanie osoby ubezwłasnowolnionej, która na wniosek jej opiekuna prawnego ma być przyjęta do domu pomocy społecznej, następuje niezwłocznie po wszczęciu postępowania. Wysłuchanie przeprowadza się w obecności biegłego psychologa oraz w zależności od stanu zdrowia osoby, która ma być wysłuchana, biegłego lekarza psychiatry lub neurologa.

W celu wysłuchania tej osoby sąd może zarządzić przymusowe sprowadzenie jej na rozprawę albo wysłuchać jej przez sędziego wyznaczonego z zastrzeżeniem, że na postanowienie sądu o przymusowym sprowadzeniu osoby na rozprawę przysługuje zażalenie.

Gdyby stwierdzono niemożność porozumienia się z tą osobą, wówczas stwierdza się to w protokole po wysłuchaniu biegłego lekarza i psychologa uczestniczących w posiedzeniu.

Przed wydaniem postanowienia o umieszczeniu tej osoby w domu pomocy społecznej sąd jest obowiązany uzyskać opinię jednego lub kilku lekarzy psychiatrów.

Do czasu przyjęcia osoby do domu pomocy społecznej organ do spraw pomocy społecznej powinien zapewnić jej niezbędną pomoc.

Adwokat z urzędu dla osoby umieszczanej w domu pomocy społecznej

W sprawie o umieszczenie osoby w domu pomocy społecznej na podstawie przepisów ustawy o ochronie zdrowia psychicznego sąd ustanawia dla niej adwokata lub radcę prawnego z urzędu, nawet bez jej wniosku, jeżeli osoba ta ze względu na stan zdrowia psychicznego nie jest zdolna do złożenia wniosku, a sąd uzna udział adwokata lub radcy prawnego w sprawie za potrzebny.

Ustanowienie adwokata lub radcy prawnego z urzędu następuje, jeżeli postępowanie dotyczy osoby przyjętej do domu pomocy społecznej bez jej zgody.

Kurator dla osoby umieszczanej w domu pomocy społecznej

Poza tym sąd opiekuńczy jest władny ustanowić dla osób chorych psychicznie lub upośledzonych umysłowo, przebywających w domu pomocy społecznej, na ich wniosek, kuratora, jeżeli osoby te w czasie pobytu w domu pomocy społecznej potrzebują pomocy do prowadzenia wszystkich swoich spraw albo spraw określonego rodzaju.

W takiej sytuacji sąd ma obowiązek określić zakres obowiązków oraz uprawnień kuratora.

Gdyby osoby przebywające w domu pomocy społecznej ze względu na stan zdrowia nie były zdolne do złożenia wniosku, sąd może wyjść z własną inicjatywą w tym zakresie i ustanowić dla nich kuratora z urzędu.

Orzeczenie o umieszczeniu w domu pomocy społecznej 

Decyzja sądu w przedmiocie wniosku o umieszczenie w domu pomocy społecznej następuje w formie postanowienia.

Uczestnicy postępowania o przyjęciu do domu pomocy społecznej

Uczestnikami postępowania w sprawach dotyczących przyjęcia w trybie ustawy o ochronie zdrowia psychicznego z mocy prawa są:

• wnioskodawca; 

• osoba mająca być umieszczona w domu pomocy społecznej;

• przedstawiciel ustawowy osoby, która ma być umieszczona w domu pomocy społecznej.

W miarę potrzeby sąd zawiadamia o rozprawie małżonka osoby, której postępowanie dotyczy, oraz osobę sprawującą nad nią faktyczną opiekę. Osoby te mogą wziąć udział w sprawie w każdym stanie sprawy i wtedy stają się uczestnikami.

Sądowe umieszczenie w domu pomocy społecznej - podsumowanie

Podsumowując, umieszczenie w domu pomocy społecznej może nastąpić na podstawie różnych przesłanek wynikających z przepisów różnych ustaw. Zawsze w razie braku zgody na takie umieszczenie informowany jest o tym sąd.