Komu przysługuje dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka?

Wychowywanie dzieci w pojedynkę nie jest proste. Z jednej strony samotny rodzic musi przekazać dzieciom wartości i wzorce, które w „pełnej” rodzinie przekazują oboje z rodziców, z drugiej jest zmuszony łączyć pracę z wychowaniem. Ustawodawca docenił poświęcenie rodziców, którzy wzięli na barki wychowanie potomstwa w pojedynkę i przewidział system zasiłkowy, który w jakiejś części powinien pokryć koszty związane z wychowaniem. Jedną z takich zapomóg socjalnych jest dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka. Jest on przeznaczony dla rodzica, który nie może liczyć na świadczenie alimentacyjne ze strony drugiego rodzica dziecka. Kto dokładnie może się starać o dodatek, jakie przesłanki powinien spełnić i ile wynosi on w 2022 roku? Na te pytania odpowiemy w niniejszym artykule.

Dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka nie stanowi samoistnego świadczenia socjalnego. Jak sama nazwa wskazuje, omawiane świadczenie jest dodatkiem do zasiłku rodzinnego, aby więc móc się o niego starać, w pierwszej kolejności należy uzyskać prawo do zasiłku. Świadczenie rodzinne przysługuje osobie będącej rodzicem, opiekunem prawnym lub faktycznym, a także osobie uczącej się, jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę albo dochód osoby uczącej się nie przekracza kwoty 647 zł. W przypadku gdy członkiem rodziny jest dziecko legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności, zasiłek rodzinny zostaje przyznany, jeśli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę albo dochód osoby uczącej się nie przekracza kwoty 764 zł. Aby móc starać się o dodatek dla samotnie wychowującego dziecko rodzica, w pierwszej kolejności trzeba spełnić powyższe warunki.

Dla kogo przeznaczony jest dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka?

Kwestię zasiłków rodzinnych oraz przypisanych do nich dodatków reguluje ustawa o świadczeniach rodzinnych (dalej jako ustawa). Przesłanki przyznania prawa do zasiłku zostały unormowane w art. 4, 5 i 7 ustawy. Z kolei na dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka wskazuje art. 11a ustawy. Dodatek ten niejako stanowi kontynuację instytucji pomocy ubogim rodzinom wychowującym dzieci. Oznacza to, że – analogicznie do zasiłku rodzinnego – dodatek może zostać przyznany jedynie:

• matce lub ojcu,
• opiekunowi faktycznemu dziecka,
• opiekunowi prawnemu dziecka,
• osobie uczącej się.

Aby jednak 1 z powyżej wskazanych osób mogła otrzymać świadczenie, musi ona samotnie wychowywać dziecko, a także nie może liczyć na świadczenie alimentacyjne na rzecz dziecka od drugiego z rodziców, ponieważ:

• drugi z rodziców nie żyje,
• ojciec dziecka jest nieznany,
• oddalono powództwo o świadczenie alimentacyjne od drugiego z rodziców.

Wyjątek stanowi osoba ucząca się. W jej wypadku dodatek będzie przysługiwał, jeżeli oboje jej rodzice nie żyją. Nie ma tutaj mowy o wychowywaniu dzieci, osoba ta traktowana jest jako owo „dziecko” samotnie się wychowujące.

W świetle omawianego przepisu osobą samotnie wychowującą dziecko jest panna, kawaler, wdowa, wdowiec, osoba pozostająca w separacji orzeczonej prawomocnym wyrokiem sądu, osoba rozwiedziona, o ile drugi z rodziców nie partycypuje w utrzymaniu dziecka.

Warto wskazać, że art. 11a ustawy w swojej treści jest niekonsekwentny. Niekonsekwencja ta tyczy się wskazań „drugi z rodziców nie żyje” oraz „oddalono powództwo o świadczenie alimentacyjne od drugiego z rodziców”, stwierdzając jednocześnie, że dodatek może zostać przyznany opiekunowi faktycznemu lub prawnemu dziecka, który nie jest rodzicem. Takie sformułowanie przepisu utrudnia jego zrozumienie, szczególnie gdy co najmniej 1 z biologicznych rodziców dziecka żyje. Doktryna stoi jednak na stanowisku, że w takiej sytuacji należy uznać, że dodatek będzie mógł być przyznany, o ile nie żyje 1 z rodziców – matka lub ojciec (nie oboje, wystarczy 1). Tak samo będzie przy oddaleniu powództwa alimentacyjnego, wystarczy, by powództwo zostało oddalone w przypadku co najmniej 1 z rodziców.

Samotny rodzic a nowy związek – czy dodatek przysługuje?

Wiemy już, że o omawiany dodatek może ubiegać się samotny rodzic, jeżeli drugi z rodziców dziecka nie żyje lub nie ma możliwości orzeczenia w przedmiocie alimentów. Co jednak w sytuacji, gdy taki rodzic wejdzie w nowy związek? Tutaj z pomocą przychodzi orzecznictwo sądowe sądów administracyjnych. Sądy stoją na stanowisku, że nowy związek rodzica wcześniej samotnie wychowującego dziecko nie może być powodem wydania decyzji odmownej w przedmiocie zasądzenia do zasiłku rodzinnego dodatku z tytułu samotnego wychowywania dziecka. Rodzic dziecka może być jednocześnie uznawany za samotnego opiekuna wobec 1 dziecka i za osobę wychowującą wspólnie drugie dziecko z jego drugim rodzicem.

Dla przykładu w sprawie prowadzonej przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie (wyrok z 4 grudnia 2019 roku, sygn. akt: II SA/Lu 588/19), sąd podkreślił, że „dziecko wychowujące się w rodzinie rekonstruowanej nie traci statusu potomka wychowywanego przez samotnego rodzica. Dla takiej oceny nie ma znaczenia, że rodzic ubiegający się o dodatek pozostaje w nowym związku. Matka może więc być wobec jednego dziecka uznawana za osobę samotnie się nim zajmującą, a wobec potomka wychowywanego z jego biologicznym ojcem za osobę wychowującą dziecko w rodzinie”.

Ile wynosi dodatek?

Aktualnie – na 2022 rok – wysokość dodatku z tytułu samotnego wychowywania dziecka wynosi 193 zł miesięcznie. Dodatek przysługuje na każde dziecko, jeżeli opiekun wychowuje więcej niż 1 dziecko odpowiadające wymogom z art. 11a ustawy. Oznacza to, że wysokość świadczenia może być zwielokrotniona, jednakże owo „zwielokrotnienie” zostało ograniczone wyłącznie do 2 dzieci, ponieważ wysokość przyznanego dodatku nie może przekroczyć kwoty 386 zł na wszystkie dzieci (co stanowi dwukrotność pojedynczej kwoty dodatku). Nawet jeżeli opiekun będzie wychowywał samotnie większą liczbę dzieci, liczyć może jedynie na dodatek wypłacony na 2 z nich. Warto dodać, że powyżej wskazane kwoty są niezmienne od 2018 roku, co przy zmniejszeniu się wartości polskiego złotego w ostatnich latach wskazuje, że ochrona opiekunów samotnie wychowujących dzieci nie stanowi priorytetu obecnej władzy.

Kwoty świadczenia nieco wzrastają w przypadku wychowania dziecka z orzeczoną niepełnosprawnością lub z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. W takim wypadku – zgodnie z ust. 4 art. 11a ustawy – wysokość dodatku zwiększa się o 80 zł na dziecko. Analogicznie do poprzedniego akapitu, w przypadku kolejnych dzieci z orzeczoną niepełnosprawnością dodatek zostaje zwiększony dwukrotnie, tj. maksymalnie o 160 zł. Oznacza to, że w przypadku gdy opiekun wychowuje samotnie 4 dzieci, z czego 2 z nich posiada orzeczenie o niepełnosprawności, otrzymywany dodatek będzie wynosił 546 zł miesięcznie.

Możliwość zwiększenia dodatku a miesięczny dochód rodziny

Przepis art. 11a ust. 5 ustawy pozwala na zwiększenie kwoty dodatku. Jest to możliwe pod warunkiem, że dochód rodziny nie przekracza 50% ustawowych limitów. Zatem jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę albo dochód osoby uczącej się nie przekracza kwoty 323,50 zł, a w wypadku gdy członkiem rodziny jest dziecko legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności – kwoty 382 zł, rodzic ma prawo do dodatkowego świadczenia.

W przypadku spełnienia powyższych przesłanek kwotę dodatku zwiększa się o 50 zł na dziecko, nie więcej jednak niż o 100 zł na wszystkie dzieci. Ponownie do czynienia mamy ze zwielokrotnieniem kwoty zwiększenia stosownie do liczby dzieci, na które służy dodatek, z jednoczesnym ograniczeniem do dwukrotności kwoty bazowej.

Utrata prawa do zasiłku dla bezrobotnych – co z dodatkiem?

Ustawodawca do omawianego przepisu wprowadził dodatkowe ograniczenie. W ust. 6 wprowadzono bowiem zapis, zgodnie z którym w przypadku wyboru dodatku z tytułu samotnego wychowywania dziecka i utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych na skutek upływu ustawowego okresu jego pobierania, dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka nie przysługuje na żadne dziecko w rodzinie.

Dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka i utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych na skutek upływu ustawowego okresu jego pobierania jest kontynuacją przysługującego przed 1 maja 2004 roku, na podstawie przepisów o pomocy społecznej, gwarantowanego zasiłku okresowego. Dodatek ten przysługuje osobie, która utraciła prawo do zasiłku dla bezrobotnych, jednocześnie samotnie wychowuje dziecko w wieku do 7 lat. Wysokość dodatku wynosi 400 zł miesięcznie, niezależnie od liczby dzieci. Ustawodawca zatem wprowadził zasadę rozłączności i konkurencyjności pomiędzy wskazanymi 2 świadczeniami rodzinnymi – rodzic może wybrać dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka, którego wysokość wynosi maksymalnie 386 zł (nie licząc możliwych zwiększeń) albo dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka i utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych na skutek upływu ustawowego okresu jego pobierania w wysokości 400 zł. Nie może natomiast pobierać obu świadczeń jednocześnie.

Dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka – podsumowanie

Dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka jest 1 ze świadczeń uzupełniających zasiłek rodzinny. Aby móc go otrzymać, w pierwszej kolejności wnioskodawca powinien otrzymać prawo do zasiłku rodzinnego, tj. spełniać przesłanki dochodowe (647 zł na 1 członka rodziny, albo 764 zł w przypadku gdy członkiem rodziny jest dziecko legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności).

Prawo do dodatku ma osoba samotnie wychowująca dziecko, jeżeli nie ma ona możliwości otrzymania świadczeń alimentacyjnych z powodu śmierci drugiego rodzica lub oddalenia powództwa o zasądzenie alimentów. Dodatek przysługuje również osobie uczącej się do ukończenia przez nią 24. roku życia, pod warunkiem, że nie żyją jej oboje rodzice. Kwota dodatku wynosi 193 zł miesięcznie, licząc na 1 dziecko. W przypadku 2 lub większej liczby dzieci kwota ta zostaje zwiększona do 386 zł.