Czy możliwa jest zmiana oświadczenia w sprawie korzystania z uprawnień rodzicielskich?
Urodzenia dziecka daje pracownikowi wiele różnych korzyści, w tym m.in. prawo do urlopu rodzicielskiego lub wychowawczego. Pracujący rodzice są także chronieni przed niektórymi rodzajami prac – nie można ich przymusić do wykonywania wszystkich obowiązków w firmie. Warto więc odpowiednio wcześnie zadbać o oświadczenie w sprawie korzystania z uprawnień rodzicielskich. Czy możliwa zmiana oświadczenia w sprawie korzystania z uprawnień rodzicielskich?
Rodzaje uprawnień związanych z rodzicielstwem
Rodzice dziecka mają prawo do wielu świadczeń gwarantowanych przez odpowiednie przepisy prawa pracy. Do najistotniejszych, które zostały uregulowane przez przepisy Kodeksu pracy, należą:
- szczególna ochrona czasu pracy pracowników sprawujących opiekę nad dzieckiem do lat 4 – art. 148 kp,
- zakaz zatrudniania danego pracownika w godzinach nadliczbowych oraz w porze nocnej – art. 178 kp,
- możliwość obniżenia wymiaru czasu pracy na wniosek pracownika uprawnionego do urlopu wychowawczego – art. 1867 kp,
- zwolnienie pracownika dla celów sprawowania opieki nad małoletnim dzieckiem (2 dni w roku) – art. 188 kp.
Korzystanie z uprawnień rodzicielskich
Pracownik będący rodzicem może korzystać z uprawnień rodzicielskich, które gwarantowane są mu przez właściwe przepisy prawa pracy. Praktyka pokazuje, że choć nie istnieje obowiązek wykorzystywania takich uprawnień, to zdecydowana większość pracowników posiadających dzieci korzysta z tych przywilejów.
Pracownik, który chce skorzystać z danego uprawnienia rodzicielskiego, powinien złożyć swojemu przełożonemu stosowne oświadczenie na piśmie. Robi się to jednorazowo, zazwyczaj w chwili podjęcia zatrudnienia (gdy pracownik posiada już dziecko) albo w trakcie wykonywania pracy (gdy dziecko urodzi się pracownikowi już po zawarciu stosownej umowy o pracę). Pamiętajmy jednak, że gdy oboje rodzice pozostają w zatrudnieniu, to tylko jedno z nich może aktualnie korzystać z uprawnień rodzicielskich – stanowi o tym wyraźnie przepis art. 1891 kp.
Obowiązek składania tego rodzaju oświadczeń wynika z §3 pkt 2 lit. b Rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 10 grudnia 2018 roku w sprawie dokumentacji pracowniczej. Oświadczenia o korzystaniu z uprawnień rodzicielskich przechowywane są w aktach osobowych danego pracownika.
Zmiana oświadczenia w sprawie korzystania z uprawnień rodzicielskich
Pracujący rodzice dziecka mogą dowolnie rozdzielić pomiędzy siebie uprawnienia wynikające z posiadania potomstwa. Możliwa jest zatem sytuacja, w której tylko jeden rodzic będzie korzystał z takich uprawnień w całości przez cały okres wychowywania dziecka, dopuszczalne jest także naprzemienne wykorzystywanie danych uprawnień (raz przez matkę, a raz przez ojca dziecka). W tym drugim przypadku możliwa jest modyfikacja złożonego już oświadczenia w sprawie korzystania z uprawnień rodzicielskich.
Okazuje się, że raz złożone oświadczenie nie wiąże pracownika na stałe – nawet jeśli w przyszłości oboje rodzice zdecydują się na zmianę wykorzystywać przysługujące im uprawnienia. Pracownik ma pełne prawo ponownie złożyć oświadczenie w sprawie korzystania z uprawnień rodzicielskich, które będzie całkowicie przeciwstawne uprzednio złożonemu oświadczeniu. Co więcej, pracownik może dokonywać takich zmian w zasadzie bez jakiegokolwiek limitu – dopuszczalne jest np. składanie różnych oświadczeń co miesiąc.
Zmiana oświadczenia w sprawie korzystania z uprawnień rodzicielskich wymaga złożenia nowego wniosku do pracodawcy. Takie pismo nie musi być jednak tytułowane oświadczeniem o zmianie, wystarczy, że pracownik złoży oświadczenie o nowej treści z aktualną datą (późniejszą niż uprzednie oświadczenie). Pracodawca nie może robić w tym zakresie żadnych problemów i stosowne pismo musi po prostu przyjąć. Zgoda pracodawcy nie jest w ogóle potrzebna dla skuteczności tego rodzaju zmiany (nawet jeśli zmiany będą częste i przez to uciążliwe dla zatrudniającego).
Przykład 1.
Pani Monika i pan Artur zostali rodzicami małego Kacpra, oboje pracują w tej samej firmie, choć na różnych stanowiskach. Kobieta zdecydowała, że to jej jako matce dziecka będą przysługiwały wszystkie uprawnienia rodzicielskie gwarantowane przez kp. W tym celu 15 lutego 2022 roku złożyła swojemu szefowi stosowne oświadczenie na piśmie. 2 tygodnie od tego zdarzenia pani Monika przeprowadziła ważną rozmowę ze swoim mężem i wspólnie zadecydowali, że pan Artur także powinien korzystać z części uprawnień związanych z rodzicielstwem – dokładnie z zakazu stosowania wobec niego pracy w godzinach nadliczbowych (reszta uprawnień ma przysługiwać pani Monice). W związku z powyższym pracownicy powinni złożyć 2 odrębne oświadczenia swojemu pracodawcy – kobieta składa oświadczenie ograniczające jej dotychczasowe uprawnienia rodzicielskie, mężczyzna zaś oświadczenie dotyczące braku możliwości powierzania mu pracy w godzinach nadliczbowych.
Oświadczenie w sprawie korzystania z uprawnień rodzicielskich - treść
Zmiana złożonego już oświadczenia w sprawie korzystania z uprawnień rodzicielskich następuje poprzez złożenie nowego oświadczenia o innej treści. W praktyce takie pismo musi zawierać pewne określone elementy – są nimi:
- imię i nazwisko pracownika składającego oświadczenie;
- miejscowość i data składanego oświadczenia;
- nazwę zakładu pracy lub dane pracodawcy;
- wskazanie uprawnień rodzicielskich, z których będzie chciał korzystać dany pracownik.
Powoływanie się na zmianę uprzednio złożonego oświadczenia nie jest bezwzględnie konieczne – pracownik może, ale nie musi powoływać się na ten fakt w nowym piśmie.
Każde oświadczenie w sprawie korzystania z uprawnień rodzicielskich musi zostać złożone do akt osobowych danego pracownika – dotyczy to wszystkich pism tego rodzaju bez względu na ich liczbę i objętość. Tak jak pisaliśmy poprzednio, pracodawca jest związany każdym oświadczeniem pracownika, przy czym powinien realizować to najświeższe (złożone najpóźniej).
Zmiana omawianego oświadczenia może polegać również na rezygnacji z przysługujących uprzednio uprawnień rodzicielskich bez jednoczesnego przekazania całości lub części z nich drugiemu rodzicowi.
Przykład 2.
Pan Jacek i pani Dagmara są rodzicami małej Julii. Postanowili, że ze wszystkich uprawnień rodzicielskich będzie korzystała matka dziewczynki. Pani Dagmara złożyła odpowiednie oświadczenie swojemu przełożonemu, jednak po 3 miesiącach stwierdziła, że chciałaby pracować w godzinach nadliczbowych. W związku z tym kobieta może złożyć kolejne oświadczenie w sprawie korzystania z uprawnień rodzicielskich, w którym zaznaczy, że rezygnuje z prawa niepowoływania jej do pracy w godzinach nadliczbowych. W tej sytuacji pozostałe uprawnienia rodzicielskie (powstałe na skutek złożenia wcześniejszego oświadczenia) zostaną utrzymane w mocy.
Co, jeśli pracodawca nie uznaje zmiany oświadczenia w sprawie korzystania z uprawnień rodzicielskich?
Pracodawca nie ma możliwości odmowy przyjęcia żadnego oświadczenia w przedmiocie korzystania z uprawnień rodzicielskich. Dotyczy to każdej sytuacji, a więc również zmiany takiego oświadczenia. Jeśli mimo tego przełożony odmawia uwzględnienia wniosku pracownika w tym zakresie (i np. nie udziela mu dni wolnych na sprawowanie opieki nad dzieckiem lub zatrudnia go w godzinach nadliczbowych), pracownik może wykorzystywać swoje uprawnienia. Jeśli pracodawca zakwestionuje takie działanie i zwolni zatrudnionego, sprawa powinna być skierowana do sądu pracy – wcześniej warto jednak pomyśleć o zawiadomieniu Państwowej Inspekcji Pracy lub związków zawodowych, jeśli takie funkcjonują w danej firmie.
Podsumowanie - zmiana oświadczenia w sprawie korzystania z uprawnień rodzicielskich
Zmiana oświadczenia w sprawie korzystania z uprawnień rodzicielskich jest możliwa w każdej chwili. W praktyce następuje ona poprzez złożenie do rąk pracodawcy nowego oświadczenia o odmiennej treści niż to złożone uprzednio. Zakres zmiany podyktowany jest wolą pracownika, a jej skuteczność nie zależy od zgody przełożonego. Pracownik może dowolnie zmieniać swoje oświadczenie w sprawie korzystania z uprawnień rodzicielskich bez potrzeby podawania jakiegokolwiek uzasadnienia w tym zakresie.
