Prawa ojca w pracy

Jeszcze kilka lat temu prawa ojca w pracy były znikome. Na szczęście z roku na rok zmieniają się one na lepsze i ojcowie mogą już korzystać z wielu uprawnień. Jak można zauważyć, robią to coraz chętniej i uczestniczą w wychowaniu swoich dzieci.

Prawa ojca w pracy po urodzeniu dziecka

Wedle prawa ojciec może skorzystać z następujących typów urlopów związanych z narodzinami dziecka. Są to:

• urlop okolicznościowy,
• urlop ojcowski,
• urlop tacierzyński,
• urlop rodzicielski,
• urlop wychowawczy.

Urlop okolicznościowy

Najbardziej znanym uprawnieniem, z jakiego mogą skorzystać ojcowie, jest urlop okolicznościowy z tytułu urodzenia dziecka. Ojcowie mają wówczas prawo do dodatkowych 2 dni urlopu. Aby go zrealizować, wystarczy złożyć do pracodawcy wniosek. Przepisy prawa nie określają, w jakim terminie należy wykorzystać 2 dodatkowe dni, uznaje się jednak, że powinny być powiązane z okazją, czyli urodzeniem dziecka. Za czas okolicznościowego urlopu przysługuje pracownikowi 100% wynagrodzenia.

Urlop ojcowski

Zgodnie z art. 182(3) § 1 Kodeksu pracy urlop ojcowski trwa zawsze 14 dni (w tym niedziele i święta), podczas których przysługuje 100% średniego wynagrodzenia z ostatnich 12 miesięcy. Ojciec może podzielić ten urlop na dwie części – 2 razy po 7 dni – lub wykorzystać jednorazowo dwa tygodnie. Urlop ojcowski można wykorzystać do czasu ukończenia przez dziecko 24. miesiąca życia, a jeżeli pracownik go nie wybierze w tym czasie, urlop przepada.

Co istotne, urlop ojcowski może zostać przyznany wyłącznie pracownikom zatrudnionym na umowę o pracę na pisemny wniosek, który musi wpłynąć do pracodawcy nie później niż na 7 dni przed planowanym terminem rozpoczęcia. Pracodawca nie ma prawa odmówić, jeśli wniosek został zgłoszony w sposób określony przepisami oraz we wskazanym terminie. W czasie urlopu ojciec jest chroniony przed wypowiedzeniem i rozwiązaniem umowy o pracę.

Urlop tacierzyński

Kolejnym urlopem, z jakiego może skorzystać ojciec, jest urlop tacierzyński. Nie ma on stałego wymiaru – w dużej mierze zależy od okresu urlopu macierzyńskiego wykorzystanego przez matkę dziecka. Co do zasady urlop macierzyński wynosi 20 tygodni (przy urodzeniu się jednego dziecka przy jednym porodzie), z czego obowiązkowo matka powinna wykorzystać 14 tygodni. Ojciec może więc wnioskować o maksymalnie 6 tygodni urlopu tacierzyńskiego.

Urlop tacierzyński przyznawany jest tylko tym ojcom, którzy posiadają umowę o pracę. Aby skorzystać z tego uprawnienia, ojciec musi złożyć swojemu pracodawcy wniosek o urlop tacierzyński – najpóźniej na 14 dni przed jego rozpoczęciem. Wymagane jest również złożenie wniosku w sprawie rezygnacji z pozostałej części urlopu macierzyńskiego przez matkę dziecka, która ma na to czas maksymalnie do 7 dni przed planowanym terminem przystąpienia do pracy.

Pracodawca nie może odmówić prawa do skorzystania przez ojca z uprawnienia rodzicielskiego w postaci urlopu macierzyńskiego/tacierzyńskiego.

Urlop rodzicielski

Po zrealizowaniu urlopu macierzyńskiego matka lub ojciec mogą wrócić do pracy lub zdecydować się na skorzystanie z urlopu rodzicielskiego: do 32 tygodni (w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie) lub 34 tygodni (w przypadku urodzenia większej liczby dzieci). Urlopem rodzicielskim rodzice mogą się podzielić. Udziela się go jednorazowo lub maksymalnie w czterech częściach. Co ważne, z omawianego uprawnienia można skorzystać najpóźniej do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat.

Decyzję o realizowaniu pełnego wymiaru urlopu rodzicielskiego bezpośrednio po urlopie macierzyńskim trzeba podjąć w ciągu trzech tygodni po porodzie. W tym celu składa się pisemne potwierdzenie z deklaracją okresu, o który się wnioskuje. Jeżeli urlop udzielany jest w częściach przypadających jedna po drugiej, to każda z nich nie może być krótsza niż 8 tygodni, a gdy podczas porodu urodzi się jedno dziecko, to pierwsza część nie może być krótsza niż 6 tygodni.

Za czas urlopu rodzicielskiego przysługuje zasiłek macierzyński. Gdy wykorzystany jest w jednej części, to rodzicowi należy się 80% wymiaru wynagrodzenia, a jeśli w kilku częściach, to 100% za pierwsze 6 tygodni i po 60% za pozostałe tygodnie.

Urlop wychowawczy

Ojciec zatrudniony co najmniej 6 miesięcy ma prawo do urlopu wychowawczego w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Co ważne, pracownik nie otrzymuje w tym czasie żadnych świadczeń – ani wynagrodzenia, ani zasiłku. Wymiar urlopu wychowawczego wynosi do 36 miesięcy i udziela się go maksymalnie w pięciu częściach. Obowiązuje na okres nie dłuższy niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat. Wyłączne prawo do jednego miesiąca urlopu wychowawczego (w ramach 36-miesięcznego wymiaru) przysługuje każdemu z rodziców. Nie można go zatem przenieść na drugiego z rodziców lub opiekunów dziecka. Skorzystanie przez rodzica lub opiekuna z urlopu wychowawczego w wymiarze miesiąca zmniejsza liczbę pozostałych do zrealizowania części tego urlopu.

Aby skorzystać z uprawnienia, pracownik powinien złożyć u pracodawcy wniosek o urlop wychowawczy na 2 tygodnie przed planowanym rozpoczęciem sprawowania opieki nad dzieckiem. W czasie trwania urlopu wychowawczego ojciec może wrócić do pracy, jednak za zgodą pracodawcy lub po wcześniejszym zawiadomieniu go.

Warto pamiętać, że pracownik uprawniony do urlopu wychowawczego może złożyć pracodawcy pisemny wniosek o obniżenie etatu. Wymiar czasu pracy można zmniejszyć nie więcej niż do ½ w okresie, w którym zatrudniony mógłby korzystać z takiego urlopu. Pracownik występuje z wnioskiem na 21 dni przed rozpoczęciem wykonywania pracy w obniżonym wymiarze czasu pracy. Obniżenie etatu wiąże się z ochroną zatrudnienia na okres do 12 miesięcy od dnia złożenia ww. wniosku. Regulowane jest to w art. 186 Kodeksu pracy.

Prawa ojca w pracy, czyli 2 dni opieki nad dzieckiem

Dodatkowo rodzicom, niezależnie od liczby posiadanych dzieci, przysługują 2 dni lub 16 godzin opieki nad dzieckiem do 14. roku życia, które są dostępne już od pierwszego dnia pracy. Nie przechodzą na rok kolejny, dlatego należy pamiętać, aby wykorzystać je w danym roku kalendarzowym. Czyli jeżeli 2 dni zostaną wykorzystane przez ojca, nie przysługują już matce. Za te dni wypłacana jest pełna stawka wynagrodzenia.

Prawa ojca w pracy, czyli odmowa pracy w nadgodzinach i w nocy

Do ukończenia przez dziecko 4. roku życia jeden z rodziców może korzystać z dodatkowej ochrony, ponieważ musi zapewniać opiekę dziecku. Zgodnie z przepisami nie może bez swojej zgody pracować:

• w nadgodzinach;
• w nocy;
• być delegowany poza stałe miejsce pracy;
• na 12-godzinnych zmianach w systemie równoważnym;
• w przerywanym systemie czasu pracy.

Z uprawnień tych może korzystać zarówno ojciec, jak i matka dziecka, ale powinni wybrać, które zrealizuje ten przywilej, gdyż przepisy przyznają uprawnienia tylko jednemu z rodziców. Każdy z nich przy zatrudnieniu składa zatem oświadczenie, czy zamierza korzystać z tych uprawnień, czy też nie.

Prawa ojca w pracy mogą się zmienić

Pracujący rodzice mogą w niedługim czasie zyskać dodatkowe przywileje. Zgodnie z projektem ustawy zmieniającej Kodeks pracy, który ukazał się 1 czerwca 2021 roku, pojawią się takie przywileje, jak:

• elastyczny czas pracy dla rodziców dzieci do 6. roku życia, którzy złożą wniosek;
• wymiar zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia dla pracowników wychowujących dziecko z 2 do 5 dni (40 godzin);
• nowe możliwości zwolnienia od pracy w razie sytuacji nagłej i losowej dla pracujących rodziców;
• bezwzględne wykorzystanie urlopu ojcowskiego w wymiarze 6 tygodni bez możliwości jego skrócenia.

Jak widać, pracujący ojcowie mają zapewnione szerokie uprawnienia. Mogą oni korzystać z wielu rodzajów urlopów oraz mają dodatkową ochronę. Ponadto szykują się zmiany w prawie, które sprawią, że prawa ojca w pracy będą jeszcze większe.