Prawa rodziców w Kodeksie pracy - jakie występują?

Podejście pracodawcy do rodzicielstwa pracowników na przestrzeni lat uległo znaczącej zmianie. Obecnie Kodeks pracy poświęca cały dział uprawnieniom związanym z rodzicielstwem, a coraz więcej firm angażuje się w zapewnienie swoim pracownikom pomocy i ochrony większej niż ta wynikająca z obowiązujących przepisów. Jakie są prawa rodziców w Kodeksie pracy?

Podstawowe kodeksowe uprawnienia przysługujące rodzicom dotyczą urlopów, warunków zatrudnienia, czasu pracy oraz możliwości rozwiązania umowy o pracę. Niektóre z uprawnień rodzicielskich obejmują swoją ochroną również kobiety spodziewające się dziecka.

Prawa rodziców w Kodeksie pracy - urlop macierzyński, urlop tacierzyński

Przyszłym rodzicom oraz rodzicom przysługuje kilka rodzajów urlopu, uzależnionego od momentu jego wykorzystania:

• urlop macierzyński – po urodzeniu dziecka i do sześciu tygodni przed jego urodzeniem;
• urlop rodzicielski – po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego;
• urlop ojcowski – do wykorzystania wyłącznie przez ojca dziecka;
• urlop wychowawczy – urlop bezpłatny.

Wymiar urlopu macierzyńskiego jest zależny od liczby urodzonych jednocześnie dzieci – dokładny czas trwania urlopu macierzyńskiego wynika z wyliczenia wskazanego powyżej.

Na zasadach określonych w Kodeksie pracy z części urlopu macierzyńskiego może skorzystać również ojciec dziecka.

Po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego albo po upływie okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego za czas odpowiadający temu urlopowi pracownik ma prawo do urlopu rodzicielskiego w wymiarze 32 tygodni (w przypadku urodzenia jednego dziecka) albo 34 tygodni (w pozostałych wypadkach). Ten wymiar urlopu przysługuje łącznie obojgu rodzicom dziecka. Urlop rodzicielski może zostać udzielony jednorazowo albo w częściach, maksymalnie do momentu ukończenia przez dziecko 6. roku życia.

Wymiar urlopu ojcowskiego wynosi dwa tygodnie – ojciec może wykorzystać ten urlop w dowolnym okresie po urodzeniu dziecka, jednakże nie później niż do chwili ukończenia przez dziecko 24 miesięcy. Urlop ojcowski może – w zależności od decyzji ojca – zostać wykorzystany jednorazowo albo w dwóch częściach, po jednym tygodniu każda.

Urlop wychowawczy wynosi maksymalnie trzy lata. Ten rodzaj urlopu przysługuje pracownikom, którzy byli zatrudnieni przez okres co najmniej sześciu miesięcy – do tego czasu wlicza się wszystkie poprzednie okresy zatrudnienia, niezależnie od wymiaru pracy, rodzaju pracy, długości umowy itp. (por. uchwała Sądu Najwyższego z 22 lutego 1979 roku, V PZP 7/78).

Matka ma prawo do przerw na karmienie

Wiele kobiet decyduje się na karmienie dziecka piersią lub odciąganie pokarmu za pomocą laktatora. Prawo przychodzi z pomocą kobietom karmiącym i zapewnia im możliwość skorzystania z przerw w pracy temu poświęconym.

Wymiar przerwy na karmienie wynosi odpowiednio:

• 2 x 30 minut  – w przypadku jednego dziecka;
• 2 x 45 minut – w przypadku dwóch i więcej dzieci;
• 1 x 30 lub 45 minut – w przypadku kobiety zatrudnionej w niepełnym wymiarze czasu pracy (od 4 do 6 godzin).

Kobiecie zatrudnionej przez czas krótszy niż 4 godziny dziennie przerwa na karmienie nie przysługuje.

Przerwy na karmienie mogą zostać połączone – w takim przypadku pracownicy będzie przysługiwało odpowiednio 60 lub 90 minut. Połączenie przerw musi zostać poprzedzone stosownym wnioskiem pracownicy, która chce z takiego udogodnienia skorzystać. Przerwy mogą zostać udzielone w dowolnym momencie. Możliwe jest również rozpoczynanie pracy później lub kończenie jej wcześniej.

Żaden z obowiązujących aktualnie przepisów nie przewiduje obowiązku przedstawienia przez pracownicę zaświadczenia lekarskiego, które wskazywałoby, w jaki sposób karmione jest jej dziecko. Kobieta nie ma również obowiązku przedstawiania dokumentacji medycznej ani żadnych innych dokumentów – w tym zakresie złożone przez nią oświadczenie jest wystarczające do korzystania z przerw w pracy. Jednocześnie pracodawca nie może wprowadzić w zakładzie pracy regulacji mniej korzystnej dla zatrudnionych pracowników niż przepisy prawa pracy, stąd pracodawca nie może dodać na przykład do regulaminu pracy postanowienia o obowiązku przedstawienia zaświadczenia lekarskiego.

Prawa rodziców w Kodeksie pracy - opieka nad chorym dzieckiem

Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy każdy pracownik wychowujący dziecko poniżej 14. roku życia ma prawo do zwolnienia od pracy w wymiarze 16 godzin roboczych albo dwóch dni w ciągu jednego roku kalendarzowego (tzw. opieka nad dzieckiem zdrowym).

Jeżeli dziecko zachoruje, pracownik może wykorzystać zwolnienie lekarskie celem opieki nad dzieckiem. Zwolnienie takie może zostać wykorzystane zarówno przez matkę, jak i przez ojca dziecka.

Wymiar zwolnienia jest zależny od wieku dziecka:

• 60 dni w przypadku dziecka młodszego niż 14 lat;
• 14 dni w przypadku dziecka starszego niż 14 lat.

Posiadanie ubezpieczenia chorobowego daje rodzicowi chorego dziecka możliwość uzyskania zasiłku opiekuńczego, którego wysokość wynosi 80% podstawy wymiaru zasiłku.