Zgłaszanie naruszeń prawa w firmie

Wykonywanie pracy zawsze wiąże się z ryzykiem dokonania naruszeń. Problem jednak pojawia się, jeśli dochodzi do tego ze strony innego pracownika lub – co gorsza – pracodawcy. Kto i w jaki sposób może wówczas zgłosić fakt niestosowania powszechnie obowiązujących przepisów prawa? Jak powinno wyglądać zgłaszanie naruszeń prawa w firmie? Czy wiąże się to z jakąkolwiek odpowiedzialnością dla zgłaszającego?

Przepisy prawa pracy

Obecnie obowiązujące przepisy wskazują, że pracodawca i pracownik muszą przestrzegać wszystkich norm obowiązujących w Polsce, a nie tylko istniejących pomiędzy nimi postanowień zawartej umowy. W praktyce powoduje to, że każda ze stron stosunku pracy jest w pierwszej kolejności związana przepisami prawa pracy oraz innymi regulacjami mającymi charakter powszechny. Dopiero w dalszej kolejności należy przestrzegać przepisów wewnętrznych, wynikających np. z regulaminów pracy lub układów zbiorowych prawa pracy (o ile oczywiście są one zgodne z prawem).

Charakter naruszeń prawa w firmie

Naruszenia prawne mogą przybierać różną formę. Z jednej strony przejawiają się jako niestosowanie odpowiednich regulacji w sytuacjach, gdy dany obowiązek obciąża pracownika lub pracodawcę, z drugiej zaś mogą polegać na stosowaniu całkowicie niedozwolonych zachowań.

Przykład 1.

Pracodawca postanowił nie udzielać urlopu wypoczynkowego swoim pracownikom, ponieważ uważa, że takie przepisy nie obowiązują go całkowicie. W związku z tym wprowadził do regulaminu pracy oraz każdej zawartej umowy o pracę ze swoimi podwładnymi odpowiednie zapisy wyłączające prawo do takiego urlopu. Zatrudnieni nie mają także możliwości ubiegania się o ekwiwalent pieniężny z tytułu niewykorzystanego urlopu wypoczynkowego. Takie zachowanie jest całkowicie sprzeczne z prawem, ponieważ prawo do urlopu jest gwarantowane przepisami Kodeksu pracy i nie może zostać wyłączone żadną decyzją pracodawcy. Mamy tu do czynienia z poważnym naruszeniem prawa wskutek działania.

Przykład 2.

Pracodawca był świadkiem wielokrotnej dyskryminacji swoich podwładnych przez kadrową. Kobieta różnicowała zatrudnionych ze względu na płeć i wyznanie wiary. Przełożony, choć wiedział o całej sytuacji, nic nie zrobił w tym zakresie. W tej sytuacji zatrudniający, podobnie jak kadrowa, dopuścił się naruszenia prawa w firmie. Mamy tu do czynienia z naruszeniem wskutek zaniechania.

Naruszenia prawa w firmie mogą być dokonywane zarówno przez pracodawców, jak i samych pracowników. W praktyce mogą być to jednorazowe zdarzenia lub takie, które trwają znacznie dłużej i są powtarzalne. Wielkość danego naruszenia może mieć wpływ na zakres odpowiedzialności danej osoby – im poważniejsze naruszenie prawa, tym surowsza kara grozi sprawcy.

Uprawnieni do zgłaszania naruszeń prawa w zakładzie pracy

Nie ma znaczenia, czy dana osoba jest pracownikiem, czy też osobą trzecią, która zauważyła nieprawidłowości pojawiające się w przedsiębiorstwie. Tak naprawdę zgłaszanie naruszeń prawa w firmie może zostać dokonane przez dowolną osobę, która miała styczność z zakładem pracy.

Ustawodawca nie wprowadza żadnego katalogu osób uprawnionych do zgłaszania naruszeń prawnych. Obowiązuje tutaj więc taka sama zasada jak w prawie karnym – każdy, kto był świadkiem czynu zabronionego przez prawo, ma obowiązek zgłosić go do odpowiednich organów.

Zgłaszanie naruszeń prawa w firmie – jak go dokonać?

Jeśli naruszenie prawa było skutkiem zachowania innego pracownika, fakt ten powinien zostać w pierwszej kolejności zgłoszony bezpośrednio do pracodawcy lub kadry zarządzającej w firmie. Takie rozwiązanie jest dobrym pomysłem, ponieważ nie angażuje w problem organów zewnętrznych takich jak Państwowa Inspekcja Pracy lub sądy powszechne. Pracodawca powinien zbadać sprawę, wysłuchać stanowisk obu stron i podjąć rozstrzygnięcie. Jeśli naruszenie okaże się prawdziwe, może zastosować karę porządkową przewidzianą przez przepisy prawa pracy.

Zgodnie z treścią art. 108 kp za nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpożarowych, a także przyjętego sposobu potwierdzania przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności, pracodawca może stosować:

• karę upomnienia,
• karę nagany.

Za nieprzestrzeganie przez pracownika przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy lub przepisów przeciwpożarowych, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu w czasie pracy – pracodawca może również stosować karę pieniężną.

W przypadku poważniejszych naruszeń pracodawca może zadecydować o zwolnieniu danej osoby z pracy – za wypowiedzeniem lub w trybie dyscyplinarnym.

Naruszenie nie musi zostać zgłoszone bezpośrednio pracodawcy, osoba zgłaszająca może bowiem udać się po pomoc do organów inspekcji pracy albo do sądu pracy. W przypadku gdy naruszenie stanowi czyn karalny (wykroczenie lub przestępstwo), fakt ten należy zgłosić policji albo prokuratorowi. Takie sytuacje będą pojawiały się najczęściej wtedy, gdy naruszającym jest sam pracodawca, a więc gdy nie istnieje możliwość dokonania zgłoszenia bezpośrednio do przełożonego.

Odpowiedzialność za zgłaszanie naruszeń w firmie

Wiele osób obawia się, że zgłaszając naruszenia prawa w firmie, poniesie surową odpowiedzialność, szczególnie gdy stawiane zarzuty okażą się nieprawdziwe. Jeśli zgłoszenie nie narusza prawa, tzn. nie jest oszczerstwem ani formą czynu zabronionego, zgłaszający nie musi obawiać się żadnej odpowiedzialności.

Przedstawienie podejrzeń dokonania naruszenia prawa nie jest karalne, podobnie jak ma to miejsce w przypadku zgłaszania podejrzenia popełnienia przestępstwa właściwym organom ścigania. Jeśli w rzeczywistości okaże się, że nigdy nie doszło do żadnego naruszenia lub było ono znacznie mniejsze, niż pierwotnie zakładano, pracownik nie powinien ponieść żadnych konwencji. Pracodawca nie może karać swoich podwładnych karami porządkowymi za zgłaszanie podejrzenia naruszeń prawa w firmie. Jeśli taka sytuacja miałaby miejsce, ukarany może w ostateczności odwołać się do sądu pracy i żądać uchylenia nałożonej kary, a nawet zapłaty odpowiedniego zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.

Powyższa reguła doznaje jednak pewnych ograniczeń. W przypadku gdy jedna osoba dokonuje regularnych i nieprawdziwych zgłoszeń skierowanych przeciwko innym pracownikom (lub przeciwko tylko wybranemu pracownikowi), pracodawca będzie mógł ukarać zgłaszającego. Wymaga to jednak zbadania okoliczności wszystkich dokonywanych zgłoszeń i ustalenia, że pracownik robił to celowo, aby np. zdyskredytować inne osoby w firmie i doprowadzić do ich zwolnienia. Warto zapamiętać, że takie nagminne zachowania również mogą być karalne. Zgodnie bowiem z treścią art. 234 Kodeksu karnego, kto, przed organem powołanym do ścigania lub orzekania w sprawach o przestępstwo, w tym i przestępstwo skarbowe, wykroczenie, wykroczenie skarbowe lub przewinienie dyscyplinarne, fałszywie oskarża inną osobę o popełnienie tych czynów zabronionych lub przewinienia dyscyplinarnego, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Koszty zgłoszenia naruszeń prawa w firmie

Zgłoszenie podejrzenia popełnienia przestępstwa w firmie jest darmowe, niezależnie od tego, czy dokonywane jest na policji, czy też w prokuraturze. Podobnie wygląda zgłoszenie do organów zajmujących się ochroną prawa pracy (np. do inspekcji sanitarnych, inspekcji pracy). W przypadku zgłoszeń dokonywanych do sądu zdecydowana większość spraw korzysta w tym zakresie z ustawowego zwolnienia od kosztów sądowych – część jednak będzie podlegała opłatom sądowym za składany wniosek lub pozew (decyduje rodzaj danej sprawy).

Zgłaszanie naruszeń prawa w firmie – podsumowanie

Zgłoszenia naruszeń prawa w firmie może dokonać każda osoba – dotyczy to zarówno pracodawców, pracowników, jak i osób trzecich, które nie są zatrudnione w danym przedsiębiorstwie. O tym, gdzie i w jakim czasie dokonać zgłoszenia decyduje każdorazowo zgłaszający. Podejrzenie naruszenia może zostać skierowane do organów prawa pracy, organów ścigania lub do sądów powszechnych.