Prawo do wynagrodzenia bez świadczenia pracy – kiedy przysługuje?

Wynagrodzenie za pracę, jak wprost wynika już z samej nazwy, stanowi należność o charakterze pieniężnym przysługującą w związku z wykonywaniem przez pracownika na rzecz pracodawcy określonych czynności. Czy jednak wynagrodzenie przysługuje wyłącznie z tytułu świadczenia pracy? Przepisy prawa pracy przewidują kilkanaście przypadków niewykonywania pracy z zachowaniem prawa do pensji. Kiedy przysługuje prawo do wynagrodzenia bez świadczenia pracy – o tym w niniejszym artykule.

Prawo do wynagrodzenia bez świadczenia pracy – informacje ogólne

Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy (dalej jako kp) przewiduje, że wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną (art. 80). W tym samym przepisie wskazano zasadę, według której za czas niewykonywania pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia jedynie wówczas, gdy przepisy prawa pracy zakładają takie rozwiązanie.

W unormowaniach kp określono kilkanaście przypadków, gdy pracownik – mimo niewykonywania pracy – zachowuje prawo do wynagrodzenia w określonej wysokości.

Zwolnienie pracownika z obowiązku świadczenia pracy w okresie wypowiedzenia

Zgodnie z art. 36(2) kp w związku z wypowiedzeniem umowy o pracę pracodawca może zwolnić pracownika z obowiązku świadczenia pracy do upływu okresu wypowiedzenia. W czasie tego zwolnienia pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

Zwolnienie na poszukiwanie pracy w okresie wypowiedzenia

W myśl art. 37 § 1 kp w okresie co najmniej 2-tygodniowego wypowiedzenia umowy o pracę dokonanego przez pracodawcę pracownikowi przysługuje zwolnienie na poszukiwanie pracy, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Wymiar powyższego zwolnienia wynosi:

• 2 dni robocze – w okresie 2-tygodniowego i 1-miesięcznego wypowiedzenia;
• 3 dni robocze – w okresie 3-miesięcznego wypowiedzenia, także w przypadku jego skrócenia na podstawie art. 36(1) § 1 kp (m.in. upadłość lub likwidacja pracodawcy).

Niewykonywanie pracy w okresie niezawinionego przestoju

Pracownikowi za czas niewykonywania pracy, jeżeli był gotów do jej wykonywania, a doznał przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy, przysługuje wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania – 60% wynagrodzenia. Jednakże w każdym przypadku wspomniane wynagrodzenie nie może być niższe od wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów (art. 81 § 1 kp). Należy pamiętać, że powyższe wynagrodzenie przestojowe przysługuje pracownikowi za czas niezawinionego przez niego przestoju. Jeżeli przestój nastąpił z winy pracownika – wynagrodzenie nie przysługuje.

Pracodawca może na czas przestoju powierzyć pracownikowi inną odpowiednią pracę, za której wykonanie przysługuje wynagrodzenie przewidziane za tę pracę, nie niższe jednak od wynagrodzenia ustalonego zgodnie z art. 81 § 1 kp. Jeżeli przestój nastąpił z winy pracownika, przysługuje wyłącznie wynagrodzenie przewidziane za wykonaną pracę.

Wynagrodzenie przysługujące pracownikowi za czas niewykonywania pracy z przyczyn zdrowotnych

Art. 92 § 1 kp przewiduje, że za czas niezdolności pracownika do pracy wskutek:

• choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną – trwającej łącznie do 33 dni w ciągu roku kalendarzowego, natomiast w przypadku pracownika, który ukończył 50 rok życia – trwającej łącznie do 14 dni w ciągu roku kalendarzowego – pracownik zachowuje prawo do 80% wynagrodzenia, chyba że obowiązujące u danego pracodawcy przepisy prawa pracy przewidują wyższe wynagrodzenie z tego tytułu;
• wypadku w drodze do pracy lub z pracy albo choroby przypadającej w czasie ciąży – w okresie wskazanym w pkt 1 – pracownik zachowuje prawo do 100% wynagrodzenia;
• poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz poddania się zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów – w okresie wskazanym w pkt 1 – pracownik zachowuje prawo do 100% wynagrodzenia.

Za czas niezdolności do pracy trwającej dłużej niż łącznie 33 dni w roku kalendarzowym, a w przypadku pracownika, który ukończył 50 rok życia trwającej dłużej niż 14 dni (łącznie w ciągu roku kalendarzowego), przysługuje zasiłek chorobowy na zasadach określonych w odrębnych przepisach.

Zwolnienie od pracy w związku z podnoszeniem przez pracownika kwalifikacji zawodowych

Pracownik podnoszący kwalifikacje zawodowe z inicjatywy pracodawcy lub za jego zgodą ma prawo do urlopu szkoleniowego oraz zwolnienia z całości bądź części dnia pracy na czas niezbędny, by punktualnie przybyć na zajęcia oraz na czas ich trwania.

Za czas urlopu szkoleniowego oraz za czas zwolnienia z całości lub części dnia pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia (art. 103(1) § 3 kp).

Niewykonywanie pracy w związku z zakazem przedłużania dobowej normy czasu pracy

W systemach i rozkładach czasu pracy, które przewidują możliwość przedłużania dobowej normy czasu pracy ponad 8 godzin, czas pracy:

• pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń lub natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia;
• pracownic w ciąży;
• pracowników opiekujących się dzieckiem do ukończenia przez nie 4 roku życia, bez ich zgody 

– nie może przekraczać 8 godzin. Pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia za czas nieprzepracowany w związku ze zmniejszeniem z tego powodu wymiaru jego czasu pracy (art. 148 kp).

Wynagrodzenie za czas urlopu wypoczynkowego

Za czas urlopu wypoczynkowego pracownikowi przysługuje wynagrodzenie, jakie by otrzymał, gdyby w tym czasie pracował (art. 172 kp w związku z art. 152 kp).

Niewykonywanie pracy w związku z przepisami o uprawnieniach rodzicielskich

Pracownica w ciąży lub karmiąca dziecko piersią, która ze względu na ochronę zdrowia została zwolniona z obowiązku świadczenia pracy w przypadkach określonych w art. 179 § 1-3 kp, zachowuje prawo do dotychczasowego wynagrodzenia przez pełny okres tego zwolnienia (art. 179 § 5 kp).

Zgodnie z art. 185 § 2 kp pracodawca jest obowiązany udzielać pracownicy ciężarnej zwolnień od pracy na zalecone przez lekarza badania lekarskie przeprowadzane w związku z ciążą, jeżeli badania te nie mogą być przeprowadzone poza godzinami pracy. Za czas nieobecności w pracy spowodowanej tym zwolnieniem pracownica zachowuje prawo do wynagrodzenia.

Pracownica karmiąca dziecko piersią ma prawo do 2 półgodzinnych przerw w pracy wliczanych do czasu pracy, przy czym pracownica karmiąca więcej niż 1 dziecko ma prawo do 2 przerw w pracy, po 45 minut każda. Przerwy te mogą być na wniosek pracownicy udzielane łącznie. Jednakże pracownicy zatrudnionej przez czas krótszy niż 4 godziny dziennie przerwy na karmienie nie przysługują, jeżeli natomiast czas pracy pracownicy nie przekracza 6 godzin dziennie, przysługuje jej 1 przerwa na karmienie (art. 187 kp).

Zwolnienie od pracy osób wychowujących dziecko w wieku do 14 lat

Pracownikowi wychowującemu przynajmniej 1 dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w trakcie roku kalendarzowego zwolnienie od pracy w wymiarze 16 godzin albo 2 dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia (art. 188 § 1 kp).

Niewykonywanie pracy w związku z przeprowadzaniem okresowych i kontrolnych badań lekarskich

Okresowe i kontrolne badania lekarskie przeprowadza się w miarę możliwości w godzinach pracy. Za okres niewykonywania pracy w związku z przeprowadzaniem takich badań pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia (art. 229 § 3 kp).

Niewykonywanie pracy wynikające z przepisów BHP

Szkolenia okresowe w zakresie BHP odbywają się w czasie pracy i na koszt pracodawcy. Oznacza to, że pracownicy zachowują prawo do wynagrodzenia za czas tych szkoleń.

Pracodawca jest także obowiązany do przeprowadzania konsultacji z pracownikami w zakresie BHP, które powinny się odbywać w godzinach pracy. Za czas nieprzepracowany w związku z udziałem w konsultacjach pracownicy lub ich przedstawiciele zachowują prawo do wynagrodzenia (art. 237(11a) § 3 kp).

Ponadto prawo do wynagrodzenia zachowują pracownicy za czas nieprzepracowany w związku z udziałem w posiedzeniach komisji BHP (art. 237(13) § 2 kp).

Zwolnienie od pracy w związku z udziałem w pracach komisji pojednawczej

Jak wynika z brzmienia art. 257 kp – sprawowanie obowiązków członka komisji pojednawczej jest funkcją społeczną. Pomimo tego faktu członek komisji pojednawczej zachowuje prawo do wynagrodzenia za czas nieprzepracowany w związku z udziałem w pracach tej komisji.

Prawo do wynagrodzenia bez świadczenia pracy – kiedy przysługuje na podstawie kp? Podsumowanie

Przepisy kp przewidują całkiem sporo przypadków, w których pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia bez świadczenia pracy. Za czas nieświadczenia pracy pracownikowi przysługuje wynagrodzenie w takiej wysokości, w jakiej kp lub przepis szczególny mu je przyznaje. Należy podkreślić, że pracodawca nie może uchylić się od wypłaty pensji, jeżeli wystąpiły okoliczności wskazane w unormowaniach kodeksowych.