Świadczenie pielęgnacyjne - czy trzeba rezygnować z pracy, aby je otrzymać?

Konieczność sprawowania długotrwałej opieki nad osobami bliskimi, których niepełnosprawność uniemożliwia samodzielne zaspokajanie podstawowych potrzeb życiowych, wiąże się dla ich opiekunów z dużym, codziennym wysiłkiem i znacznie ogranicza swobodę podejmowania przez nich różnego rodzaju działalności, w tym działalności zarobkowej. Do tej grupy osób adresowane jest świadczenie pielęgnacyjne.

Czym jest i komu przysługuje świadczenie pielęgnacyjne?

Świadczenie pielęgnacyjne jest jednym ze świadczeń uregulowanych przepisami (przede wszystkim art. 17) Ustawy z dnia 28 listopada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych – dalej „ustawa”.

Przysługuje ono:

• matce albo ojcu;
• innym osobom, na których zgodnie z przepisami Ustawy z dnia 25 lutego 1964 roku – Kodeks rodzinny i opiekuńczy ciąży obowiązek alimentacyjny, a także małżonkom;
• opiekunowi faktycznemu dziecka;
• rodzinie zastępczej, osobie prowadzącej rodzinny dom dziecka, dyrektorowi placówki opiekuńczo-wychowawczej, dyrektorowi regionalnej placówki opiekuńczo-terapeutycznej albo dyrektorowi interwencyjnego ośrodka preadopcyjnego

– jeżeli sprawują opiekę nad osobą w wieku do ukończenia 18. roku życia legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.

Świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli:

• osoba sprawująca opiekę ma ustalone prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego, świadczenia pielęgnacyjnego lub zasiłku dla opiekuna, o którym mowa w Ustawie z dnia 4 kwietnia 2014 roku o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów;
• osoba wymagająca opieki została umieszczona lub przebywa w domu pomocy społecznej, zakładzie opiekuńczo-leczniczym, zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym, placówce zapewniającej całodobową opiekę osobom z niepełnosprawnościami, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku, o której mowa w przepisach o pomocy społecznej, zakładzie karnym, zakładzie poprawczym, areszcie śledczym albo schronisku dla nieletnich;
• osoba wymagająca opieki jest uprawniona za granicą do świadczenia na pokrycie wydatków związanych z opieką, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej;
• na osobę wymagającą opieki inna osoba jest uprawniona za granicą do świadczenia na pokrycie wydatków związanych z opieką, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej;
• na osobę wymagającą opieki jest ustalone prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego, prawo do świadczenia pielęgnacyjnego lub prawo do zasiłku dla opiekuna, o którym mowa w ustawie o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów.

Organem realizującym zadania w zakresie świadczenia pielęgnacyjnego, podobnie jak w zakresie pozostałych świadczeń rodzinnych (jako zadanie zlecone z zakresu administracji rządowej), jest wójt, burmistrz lub prezydent miasta właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się o świadczenie lub je otrzymującej.

Wysokość świadczenia pielęgnacyjnego

W 2024 roku świadczenie pielęgnacyjne przysługuje w wysokości 2988,00 zł miesięcznie (patrz: Obwieszczenie Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 13 listopada 2023 roku w sprawie wysokości świadczenia pielęgnacyjnego w 2024 roku).

Kwota świadczenia podlega corocznej waloryzacji od 1 stycznia o wskaźnik waloryzacji, którym jest procentowy wzrost minimalnego wynagrodzenia za pracę, obowiązującego na 1 stycznia roku, w którym jest przeprowadzana waloryzacja, w stosunku do wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującej 1 stycznia roku poprzedzającego rok, w którym jest przeprowadzana waloryzacja.

W razie sprawowania opieki nad więcej niż 1 osobą wysokość świadczenia pielęgnacyjnego podwyższa się o 100% na drugą i każdą kolejną osobę, nad którą sprawowana jest opieka.

Kwotę świadczenia pielęgnacyjnego przysługującą za niepełny miesiąc ustala się, dzieląc kwotę świadczenia przez liczbę wszystkich dni kalendarzowych w tym miesiącu, a otrzymaną kwotę mnoży się przez liczbę dni kalendarzowych, za które świadczenie przysługuje. Kwotę świadczenia przysługującą za niepełny miesiąc zaokrągla się do 10 gr w górę. W przypadku śmierci osoby wymagającej opieki osoba sprawująca opiekę zachowuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego do ostatniego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpił zgon osoby wymagającej opieki.

Czy obecnie, aby otrzymywać świadczenie pielęgnacyjne, trzeba zrezygnować z pracy?

Zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2023 roku warunkiem koniecznym do uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego była rezygnacja z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej. Na mocy art. 43 pkt 4 Ustawy z dnia 7 lipca 2023 roku o świadczeniu wspierającym warunek ten został zniesiony 1 stycznia 2024 roku. Celem tej zmiany było umożliwienie podejmowania aktywności zawodowej przez opiekunów osób z niepełnosprawnościami uprawnionych do otrzymywania świadczenia pielęgnacyjnego. 

Rozbudowaną argumentację na rzecz wspomnianej liberalizacji zasad przyznawania świadczenia pielęgnacyjnego przedstawił Rzecznik Praw Obywatelskich w skierowanym do Trybunału Konstytucyjnego stanowisku z 18 maja 2022 roku (III.7064.82.2022.LN, sygn. akt SK 18/22). Zdaniem Rzecznika pogląd, że istotą świadczenia pielęgnacyjnego jest częściowe zrekompensowanie opiekunowi osoby z niepełnosprawnością strat finansowych spowodowanych niemożnością podjęcia pracy lub rezygnacji z niej w związku z koniecznością opieki nad osobą z niepełnosprawnością, jest mylący. Zasadniczym celem tego świadczenia jest bowiem częściowe pokrycie wydatków ponoszonych przez rodzinę w związku z koniecznością zapewnienia opieki i pielęgnacji dziecku z niepełnosprawnością lub osobie dorosłej z niepełnosprawnością. Jego beneficjentem jest cała rodzina, zwłaszcza jej członek z niepełnosprawnością, który ma w ten sposób zapewnioną możliwość stałej opieki bliskiej osoby i stałego z nią kontaktu. Jest to w istocie świadczenie, które zabezpiecza egzystencję osób z niepełnosprawnościami przez wspieranie tych, którzy się nimi opiekują. Celem jest przyznanie wsparcia finansowego w związku z koniecznością ponoszenia zwiększonych wydatków na utrzymanie członka rodziny znajdującego się w określonej sytuacji.

Rzecznik wskazał, że choć z założenia świadczenie pielęgnacyjne opiera się na przyznaniu pomocy finansowej opiekunowi osoby z niepełnosprawnością, to faktycznie jest realnym wsparciem dla podopiecznego, korzystającego z pomocy bliskiej osoby. Uzależnienie prawa do tego świadczenia od niepodejmowania zatrudnienia powodowało, że ze szczególnej pomocy państwa wykluczone były rodziny, w których żyją osoby z niepełnosprawnościami, a ich opiekunowie nieformalni, zmagając się z problemami niesamodzielności w rodzinie, łączą aktywność zawodową ze sprawowaniem opieki. Takie rodziny nie korzystały z żadnego realnego wsparcia ze strony państwa. Ponadto przez wprowadzenie bezwzględnego wymogu rezygnacji z aktywności zawodowej doznawały ograniczeń konstytucyjne gwarancje wolności pracy.

Podsumowując, od 1 stycznia 2024 roku nie trzeba rezygnować z pracy, aby móc otrzymać świadczenie pielęgnacyjne – pozostawanie w zatrudnieniu lub wykonywanie innej pracy zarobkowej nie jest już przeszkodą do jego przyznania.