Urlop na połowę dnia pracy - czy pracodawca może go udzielić?

Zgodnie z zasadą zapisaną w art. 14 Kodeksu pracy, pracownik ma prawo do wypoczynku, który zapewniają przepisy o czasie pracy, dniach wolnych od pracy oraz o urlopach wypoczynkowych. W art. 152 Kodeksu stwierdza się, że pracownikowi przysługuje prawo do corocznego, nieprzerwanego, płatnego urlopu wypoczynkowego. Pracownik nie może się tego prawa zrzec. Jak wynika z powyższego, zasadą jest urlop nieprzerwany, chociaż – zgodnie z art. 162 Kodeksu pracy – na wniosek pracownika urlop może być podzielony na części. Jednak w takim przypadku co najmniej jedna część wypoczynku powinna trwać nie mniej niż 14 kolejnych dni kalendarzowych. Prawo do urlopu wypoczynkowego zostało zatem ukształtowane w przepisach w taki sposób, że urlop nie może zostać podzielony wyłącznie na wiele krótkich okresów. Sprzyja to realizacji celu tego urlopu, jakim jest realny wypoczynek pracownika (w szczególności regeneracja sił). Czy pracownik może uzyskać urlop na połowę dnia pracy?

Wymiar urlopu

Zgodnie z art. 154 Kodeksu pracy, wymiar urlopu wypoczynkowego (roczny) wynosi:

1. 20 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat,
2. 26 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat.

Wymiar urlopu dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika, biorąc za podstawę wymiar urlopu określony wyżej, przy czym niepełny dzień urlopu zaokrągla się w górę do pełnego dnia.

Przykład 1.

Staż pracy pracownika wynosi 14 lat. Jest on zatrudniony na ¼ etatu. W związku z tym jego wymiar urlopu wynosi 7 dni, zgodnie z obliczeniem: 26 dni x ¼ etatu = 6,5 dni ≈ 7 dni.

Jak udzielać urlopu?

Sposób udzielania urlopu wypoczynkowego uregulowano w art.154² Kodeksu pracy. Zgodnie z tym przepisem, urlopu udziela się:

1. w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,
2. w wymiarze godzinowym, odpowiadającym dobowemu wymiarowi czasu pracy pracownika w danym dniu.

Przy udzielaniu urlopu, jeden jego dzień odpowiada 8 godzinom pracy, chyba że obowiązująca pracownika dobowa norma czasu pracy, wynikająca z odrębnych przepisów, jest niższa niż 8 godzin (tak jest w przypadku pracowników z umiarkowanym lub znacznym stopniem niepełnosprawności, których dobowa norma czasu pracy wynosi 7 godzin, zgodnie z art. 15 ust. 2 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych).

Przykład 2.

Roczny wymiar urlopu wypoczynkowego pracownika X zatrudnionego na pełnym etacie wynosi 20 dni, co odpowiada 160 godzinom (zgodnie z zasadą, że 1 dzień urlopu odpowiada 8 godzinom). Pracodawca otrzymał wniosek pracownika o udzielenie mu urlopu wypoczynkowego w dniach od poniedziałku do piątku, będących dla pracownika dniami pracy. Pracownik świadczy pracę w ramach systemu podstawowego czasu pracy (art. 129 Kodeksu pracy), co oznacza, że w każdy z tych dni pracowałby po 8 godzin. W związku z tym, pracodawca, udzielając pracownikowi urlopu w wymiarze godzinowym, jak tego wymaga art. 154² § 1 Kodeksu pracy, na każdy z pięciu wspomnianych dni udzieli urlopu w wymiarze po 8 godzin, czyli w wymiarze odpowiadającym dobowemu wymiarowi czasu pracy pracownika w danym dniu. W sumie urlop obejmie 40 godzin, zgodnie z obliczeniem: 5 dni urlopu x 8 godzin = 40 godzin urlopu. To oznacza, że roczna pula godzin urlopu ulegnie zmniejszeniu do 120 godzin.

Przykład 3.

Kolega pracownika z poprzedniego przykładu, pracownik Y, także zatrudniony na pełnym etacie i dysponujący takim samym 20-dniowym rocznym wymiarem urlop wypoczynkowego, będzie korzystał z urlopu w tych samych dniach. Jednak ten pracownik świadczy pracę w ramach systemu równoważnego czasu pracy, w którym – zgodnie z art. 135 § 1 Kodeksu pracy – jest dopuszczalne przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy, nie więcej jednak niż do 12 godzin, w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca, a przedłużony dobowy wymiar czasu pracy jest równoważony krótszym dobowym wymiarem czasu pracy w niektórych dniach lub dniami wolnymi od pracy. W dni, w które pracownik Y będzie korzystał z urlopu, rozkład jego czasu pracy przedstawia się następująco:

1. poniedziałek – 6 godzin,
2. wtorek – 8 godzin,
3. środa – 4 godziny,
4. czwartek – 6 godzin,
5. piątek – 8 godzin.

W związku z powyższym urlop wypoczynkowy udzielony temu pracownikowi – jak tego wymaga przepis prawa – w wymiarze godzinowym odpowiadającym dobowemu wymiarowi czasu pracy pracownika dniu, wyniesie 32 godziny, zgodnie z obliczeniem: 6 godzin + 8 godzin + 4 godziny + 6 godzin + 8 godzin = 32 godziny. Zatem w tym przypadku roczna pula urlopowa zmniejszy się do 128 godzin.

Czy można wziąć urlop na połowę dnia pracy?

Zgodnie z art. 154² § 4 Kodeksu pracy, udzielenie pracownikowi urlopu w dniu pracy w wymiarze godzinowym odpowiadającym części dobowego wymiaru czasu pracy jest dopuszczalne jedynie w przypadku, gdy część urlopu pozostała do wykorzystania jest niższa niż pełny dobowy wymiar czasu pracy pracownika w dniu, na który ma być udzielony urlop.

Wspomniany przepis koresponduje z przywołaną na wstępie kodeksową zasadą prawa pracownika do wypoczynku. Jest rzeczą oczywistą, że korzystanie z urlopu wypoczynkowego tylko przez część dnia pracy, a w pozostałej części wykonywanie pracy, trudno uznać za sytuację umożliwiającą realny, efektywny wypoczynek. Z tego względu, Kodeks pracy zezwala na wzięcie urlopu na część dnia pracy tylko wyjątkowo.

Przykład 4.

W grudniu pula godzin urlopu wypoczynkowego, do którego ma prawo pracownik X zmalała do 4 wskutek sukcesywnego wykorzystywania urlopu w poprzednich miesiącach. 15 grudnia, czyli w dniu, w którym dobowy wymiar czasu pracy pracownika wynosi 8 godzin, pracodawca udziela pracownikowi, na jego wniosek urlopu wypoczynkowego. W tych okolicznościach pracownikowi zostanie udzielony urlop na połowę dnia pracy, tj. na 4 godziny, czyli do wyczerpania puli urlopowej, a w konsekwencji pozostałe 4 godziny pracownik będzie musiał w tym dniu przepracować. Tylko w tego rodzaju przypadkach dopuszczalne jest udzielenie urlopu na część (np. połowę) dnia pracy.

Urlop na połowę dnia pracy a wyjścia prywatne

Często się zdarza, że pracownicy zwracają się do pracodawcy z prośbą o umożliwienie im załatwienia spraw osobistych w ciągu dnia pracy, co czasem wiąże się z kierowaną przez nich prośbą o „urlop na część dnia” czy o "urlop na połowę dnia pracy". Jak wyżej wskazano, spełnienie takiej prośby pracownika jest możliwe tylko wtedy, gdy zachodzi przesłanka z art. 154² § 4 Kodeksu pracy, czyli gdy część urlopu pozostała do wykorzystania obejmuje mniej godzin niż pełny dobowy wymiar czasu pracy pracownika w dniu, na który ma być udzielony urlop. Są to przypadki rzadkie.

Istnieje jednak inne rozwiązanie, z którego można korzystać. Wspomina o nim art. 151 § 2¹ Kodeksu pracy: pracownikowi, na jego pisemny wniosek, można udzielić zwolnienia od pracy w celu załatwienia spraw osobistych (tzw. wyjście prywatne), z obowiązkiem jego odpracowania. Takie zwolnienie od pracy na część dnia nie jest udzieleniem urlopu wypoczynkowego i w związku z tym nie podlega ograniczeniom wynikającym z art. 154² § 4 Kodeksu pracy.

Generalną zasadą związaną z udzielaniem urlopu wypoczynkowego jest dążenie do umożliwienia pracownikowi realnego wypoczynku. W związku z tym, przepisy prawa pracy reglamentują przypadki, w których urlop miałby być udzielany tylko na krótkie okresy, a tym bardziej na czas krótszy niż jeden dzień. Udzielenie urlopu na część dnia pracy jest dopuszczalne tylko w jednym przypadku, gdy liczba godzin urlopu pozostałych do wykorzystania jest mniejsza niż liczba godzin, które pracownik miałby przepracować, zgodnie z jego rozkładem czasu pracy, w dniu, na który udzielany jest urlop.