Współposiadanie rzeczy – jak je egzekwować?

Nie są odosobnione sytuacje, kiedy jedna rzecz przysługuje kilku osobom. Taka sytuacja, kiedy własność tej samej rzeczy może przysługiwać niepodzielnie kilku osobom, określana jest jako współwłasność. Czym jest współposiadanie rzeczy? Wyjaśniamy poniżej. 

Podstawowe informacje dotyczące współwłasności

Każdy ze współwłaścicieli może rozporządzać swoim udziałem bez zgody pozostałych współwłaścicieli.

W kwestiach dotyczących rozporządzania rzeczą wspólną oraz do innych czynności, które przekraczają zakres zwykłego zarządu, potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli. W braku takiej zgody współwłaściciele, których udziały wynoszą co najmniej połowę, mogą wystąpić do sądu o wydanie rozstrzygnięcia w tym zakresie. Sąd po rozpoznaniu sprawy orzeknie o zasadności rozporządzenia rzeczą lub dokonania czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu, mając na względzie cel zamierzonej czynności oraz interesy wszystkich współwłaścicieli.

Do czynności zwykłego zarządu rzeczą wspólną potrzebna jest zgoda większości współwłaścicieli. W jej braku każdy z nich może żądać upoważnienia sądowego do dokonania czynności. Większość współwłaścicieli oblicza się według wielkości udziałów. Przepisy Kodeksu cywilnego (kc) nakładają na współwłaścicieli obowiązek współdziałania w zarządzie rzeczą wspólną.

Współposiadanie rzeczy wspólnej

Zgodnie z art. 206 kc: „Każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do współposiadania rzeczy wspólnej oraz do korzystania z niej w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli”.

Pojawia się jednak pytanie, co w sytuacji, gdy nie jest możliwe współposiadanie rzeczy wspólnej?

Kiedy pomiędzy współwłaścicielami dochodzi do konfliktu co do posiadania rzeczy, możliwe są następujące rozwiązania:

1. wystąpienie do sądu z roszczeniem o dopuszczenie do współposiadania przeciwko współwłaścicielowi, który sam włada całą rzeczą wspólną i nie dopuszcza innych współwłaścicieli do udziału w tym posiadaniu;
2. wystąpienie o zniesienie współwłasności.

Dopuszczenie do współposiadania

Współwłaściciel rzeczy, który zdecyduje się wystąpić o dopuszczenie go do współposiadania, musi złożyć w tym celu pozew do sądu. Podlega on opłacie stałej w wysokości 200 zł.

Pozew winien zawierać wskazane elementy: 

1. oznaczenie sądu, do którego pozew jest skierowany – sąd rejonowy wydział cywilny;
2. określenie stron postępowania poprzez wskazanie ich imion, nazwisk oraz ich miejsc zamieszkania;
3. oznaczenie numeru PESEL powoda;
4. oznaczenie pisma wraz ze wskazaniem przedmiotu sprawy – pozew o dopuszczenie do współposiadania;
5. osnowę pozwu, czyli to, czego domaga się strona powodowa – obejmujące wnioski i oświadczenia;
6. dowody na poparcie przytoczonych okoliczności; 
7. własnoręczny podpis powoda;
8.  wymienienie wszystkich składanych załączników;
9. wniosek o dopuszczenie do współposiadania ze wskazaniem jego zakresu;
10. przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających podniesione w pozwie żądanie;
11. oznaczenie wartości przedmiotu sporu; 
12. przytoczenie w miarę potrzeby okoliczności uzasadniających właściwość sądu;
13. informację, czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu, a w przypadku, gdy takich prób nie podjęto, wyjaśnienie przyczyn ich niepodjęcia.

Fakultatywnie pozew może zawierać m.in.:

• wniosek o zabezpieczenie powództwa;
• wniosek o przeprowadzenie rozprawy w nieobecności powoda;
• wnioski służące do przygotowania rozprawy, w tym o wezwanie na rozprawę wskazanych przez powoda świadków i biegłych, polecenie pozwanemu dostarczenia na rozprawę dokumentu będącego w jego posiadaniu, a potrzebnego do przeprowadzenia dowodu, lub przedmiotu oględzin, zażądanie na rozprawę dowodów znajdujących się w sądach, urzędach lub u osób trzecich. 

Sprawy o dopuszczenie do współposiadania podlegają rozpoznaniu w procesie.

W świetle powyższego współwłaściciel może się domagać dopuszczenia go do współposiadania w wypadkach, gdy chodzi o wspólne korzystanie z takich obiektów, jak na przykład:

• wspólna droga,
• wspólna studnia,
• wspólne pastwisko.

Często przedmiotem postępowań o dopuszczenie do współposiadania są nieruchomości zabudowane budynkami mieszkalnymi, kiedy to współwłaściciele pozostają ze sobą w konflikcie.

W wyroku Sądu Rejonowego w Kętrzynie I Wydział Cywilny z 28 maja 2019 roku (sygn. I C 784/18) wskazano, że nie ma możliwości dopuszczenia do współposiadania współwłaściciela nieruchomości gruntowej zabudowanej budynkiem mieszkalnym pozostającego w konflikcie z  drugim współwłaścicielem, uniemożliwia to bowiem zgodne współdziałanie współwłaścicieli w wykonywaniu posiadania. 

Na uzasadnienie swojego stanowiska sąd wskazał, że ochrona sądowa przysługującego współwłaścicielowi uprawnienia do współposiadania rzeczy wspólnej uzależniona jest od tego, czy współposiadanie danej rzeczy wymaga zgodnego współdziałania uprawnionych. Jedynie zgodne współdziałanie współwłaścicieli daje możliwość realizacji na drodze sądowej roszczenia o dopuszczenie go do współposiadania. Gdy charakter rzeczy wspólnej daje możliwość korzystania z niej przez każdego współwłaściciela niezależnie od korzystania przez pozostałych z nich, współwłaściciel niedopuszczony do posiadania lub jego pozbawiony może dochodzić od współwłaściciela korzystającego z rzeczy w sposób wyłączający jego współposiadanie roszczenia o dopuszczenie do współposiadania. Gdy charakter rzeczy wspólnej wymaga zgodnego współdziałania współwłaścicieli, współwłaściciel pozbawiony posiadania rzeczy przez innego współwłaściciela może wystąpić do sądu o podział rzeczy wspólnej do korzystania. W przypadku nieruchomości gruntowej zabudowanej budynkiem mieszkalnym wykonywanie posiadania zakłada zgodne współdziałanie współwłaścicieli. Pozostawanie przez nich w konflikcie czyni niemożliwym współdziałanie stron, a samo wspólne zamieszkiwanie mogłoby wyłącznie konflikt pogłębić. W takich przypadkach nie jest możliwe skonkretyzowanie w wyroku, na czym mają polegać obowiązki współwłaściciela, który rzecz posiada na poczet współwłaściciela, który utracił posiadanie, a samo ogólnikowe przyznanie współposiadania bez określenia, na czym konkretnie to współposiadanie ma polegać, jest niedopuszczalne. Dlatego też powództwo zostało w tym przypadku oddalone. 

Przykład 1.

Pan Janusz i pani Teresa są współwłaścicielami domu mieszkalnego zakupionego w czasie trwania konkubinatu. Aktualnie w budynku tym zamieszkuje pani Teresa. Dom posiada 3 pokoje, kuchnię, łazienkę. Byli konkubenci są skonfliktowani od czasów, kiedy rozpadł się ich związek. Pan Janusz chce złożyć pozew o dopuszczenie do współposiadania domu nabytego wspólnie z panią Teresą, jednakże z uwagi na konflikt pomiędzy stronami jego żądanie zostanie oddalone wobec braku zgodnego współdziałania współwłaścicieli. Rozwiązaniem mogłoby tu być dokonanie przez sąd podziału quoad usum, jednak wydaje się to niemożliwe z uwagi na specyfikę budynku. W tym przypadku uzasadnionym wydaje się zniesienie współwłasności.

Powództwo o dopuszczenie do współposiadania nie będzie możliwe z uwagi na wymagane zgodne współdziałanie współwłaścicieli w następujących przypadkach:

• przy współwłasności gospodarstwa rolnego,
• przy współwłasności przedsiębiorstwa,
• przy współwłasności nieruchomości zabudowanej budynkiem mieszkalnym.

Zniesienie współwłasności

Często dobrym rozwiązaniem w sytuacji pozbawienia współwłaściciela posiadania jest zniesienie współwłasności.

Ustawodawca przyznaje każdemu współwłaścicielowi roszczenie o zniesienie współwłasności. 

Umowne zniesienie współwłasności wymaga zgody wszystkich współwłaścicieli zarówno na zniesienie współwłasności, jak i na określony sposób jej zniesienia.

Sądowe zniesienie współwłasności może nastąpić w każdym przypadku.

Każdy ze współwłaścicieli może żądać, żeby zniesienie współwłasności nastąpiło przez podział rzeczy wspólnej, chyba że byłby on sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo że pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości.

W razie braku zgodnego wniosku współwłaścicieli sąd dokona podziału rzeczy na części odpowiadające ich udziałom. Różnice sąd wyrównuje dopłatami. Przy podziale gruntu może on obciążyć poszczególne części potrzebnymi służebnościami gruntowymi. Współwłasność ustaje w tym przypadku z chwilą uprawomocnienia się postanowienia sądu o podziale.

Rzecz, która nie daje się podzielić, może być przyznana jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty udziałów pozostałych współwłaścicieli. Sąd oznaczy termin spłat i sposób ich uiszczenia, wysokość i termin uiszczenia odsetek, a w razie potrzeby także sposób ich zabezpieczenia. W razie rozłożenia spłat na raty terminy ich uiszczenia nie mogą łącznie przekraczać 10 lat. W wypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie sąd na wniosek dłużnika może odroczyć termin zapłaty rat już wymagalnych 

Współwłasność ustanie w tym przypadku z chwilą uprawomocnienia się postanowienia sądu znoszącego współwłasność przez przyznanie rzeczy jednemu współwłaścicielowi.

Podział cywilny nastąpi w przypadku rzeczy, która nie daje się podzielić. Nastąpi on poprzez sprzedaż przez samych współwłaścicieli albo w trybie przepisów regulujących postępowanie egzekucyjne. Cena uzyskana ze sprzedaży podlega podziałowi między współwłaścicieli w stosunku do wielkości ich udziałów. 

Współwłasność w przypadku podziału cywilnego ustaje w tym przypadku z chwilą nabycia rzeczy przez nabywcę.