Nieprzenoszalność urlopu rodzicielskiego - na czym polega?

Urlop rodzicielski może być udzielany w częściach przez każdego z rodziców. Istnieje jednak pewna część, której nie można przenieść. W jaki sposób prawo pozwala na korzystanie z takiego urlopu? Czym jest nieprzenoszalność urlopu rodzicielskiego? Wyjaśniamy w tym artykule. 

Urlop rodzicielski

Podstawowym celem urlopu rodzicielskiego jest zapewnienie kontaktu dziecka z pracującym ojcem i matką. Zgodnie z treścią art. 182^1a §1-3 Kodeksu pracy pracownicy – rodzice dziecka mają prawo do urlopu rodzicielskiego w celu sprawowania opieki nad dzieckiem w wymiarze do:

• 41 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka,
• 43 tygodni – w przypadku urodzenia przy jednym porodzie więcej niż jednego dziecka.

Pracownicy – rodzice dziecka posiadającego zaświadczenie, o którym mowa w art. 4 ust. 3 Ustawy z dnia 4 listopada 2016 roku o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem” (zaświadczenie o ciężkim i nieodwracalnym upośledzeniu albo nieuleczalnej chorobie zagrażającej życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu), mają prawo do urlopu rodzicielskiego w celu sprawowania opieki nad tym dzieckiem w wymiarze do:

• 65 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka,
• 67 tygodni – w przypadku urodzenia przy jednym porodzie więcej niż jednego dziecka.

Urlop rodzicielski przysługuje łącznie obojgu pracownikom – rodzicom dziecka.

Nieprzenoszalność urlopu rodzicielskiego

Ustawodawca przewidział, że każdemu z pracowników – rodziców dziecka przysługuje wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego z wymiaru urlopu określonego w art. 182^1a kp i prawa tego nie można przenieść na drugiego z pracowników – rodziców dziecka. Mowa tutaj oczywiście o tzw. nieprzenoszalności urlopu. Skorzystanie z urlopu rodzicielskiego w wymiarze co najmniej 9 tygodni oznacza wykorzystanie przez pracownika – rodzica dziecka urlopu w części nieprzenoszalnej.

Nieprzenoszalna część urlopu rodzicielskiego została wprowadzona do prawa pracy stosunkowo niedawno. Drugi rodzic nie ma jednak prawa do dodatkowych dni wolnych, jeśli uprawniony nie będzie chciał skorzystać z tej nowej części urlopu rodzicielskiego.

Przykład 1.

Matka dziecka jako jedyna wykorzystała urlop rodzicielski w wymiarze 41 tygodni, ojciec dziecka do tej pory nie korzystał z takiego urlopu. Czy w tej sytuacji matka ma prawo do dodatkowej nieprzenoszalnej części urlopu rodzicielskiego? Nie, ponieważ z tego prawa będzie mógł skorzystać ojciec dziecka, matka wykorzystała bowiem swój urlop rodzicielski w całości.

Nieprzenoszalność urlopu rodzicielskiego oznacza, że uprawniony do niej rodzic nie może przenieść go na drugiego rodzica, nawet jeśli miałoby to nastąpić za ich obopólną zgodą lub na wniosek samego pracodawcy.

Przykład 2.

Matka dziecka wykorzystała w całości przysługujący jej urlop rodzicielski w pełnym wymiarze. Ojciec dziecka ma prawo do wykorzystania dodatkowej części takiego urlopu w wymiarze 9 tygodni. Pracodawca mężczyzny poprosił go jednak, aby przekazał on swoje prawo do tego urlopu żonie, ponieważ jest potrzebny w firmie. Zdaniem przełożonego taki zabieg i tak odbędzie się z korzyścią dla dziecka, ponieważ relacja z matką jest silniejsza, niż z ojcem. Pracownik po konsultacji z żoną zgodził się na przeniesienie tej części urlopu na kobietę. Czy w opisanej sytuacji było to możliwe? Nie, ponieważ dodatkowy 9-tygodniowy urlop rodzicielski przysługuje wyłącznie ojcu dziecka i ma charakter nieprzenoszalny. Zgoda ojca i matki dziecka na zmianę osoby uprawnionej do jego wykorzystania nie ma tutaj znaczenia, podobnie jak wnioski pracodawcy którejkolwiek ze stron. Nie doszło więc do przekazania urlopu na rzecz matki dziecka – nie może ona skorzystać z dodatkowych dni wolnych od pracy.

Przykład 3.

Pracownica ma prawo do dodatkowego urlopu rodzicielskiego w wymiarze 9 tygodni. Po upływie 5 tygodni zdecydowała, że pozostałe 4 tygodnie wolnego przekaże swojemu mężowi – ojcu dziecka. Rodzice małoletniego pracują w tej samej firmie, więc kobieta dogadała się w tym zakresie z pracodawcą, wcześniej złożyła wniosek o przesunięcie części dodatkowego urlopu rodzicielskiego na rzecz ojca dziecka i uzyskała zgodę pracodawcy. Czy w tej sytuacji doszło do przeniesienia dodatkowego urlopu rodzicielskiego na mężczyznę? Nie, ponieważ omawiany urlop jest tzw. urlopem nieprzenoszalnym. Żadne działania uprawnionych do niego osób lub pracodawców nie mogą spowodować przeniesienia tego urlopu na innego pracownika, nawet jeśli następuje to za zgodą wszystkich zainteresowanych osób. Nieprzenoszalny urlop rodzicielski nie może być przekazany innej osobie ani w całości, ani w jakiejkolwiek części.

Przykład 4.

Pani Anna korzysta z dodatkowego urlopu rodzicielskiego w wymiarze 9 tygodni. Jej przełożona – pani Ewa została niedawno młodą matką, jednak ze względu na stan zdrowia urodzonego dziecka wie, że będzie potrzebowała większej liczby dni wolnych od pracy niż te, które gwarantują przepisy prawa pracy. Pani Anna wpadła na pomysł, aby przekazać swoje 4 tygodnie dodatkowego urlopu rodzicielskiego na rzecz pani Ewy – ostatecznie wystarczy jej wykorzystanie tego urlopu w wymiarze 5 tygodni. Pani Ewa podpisała ze swoją pracownicą stosowne porozumienie na piśmie, w zamian za co otrzymała ekwiwalent pieniężny za okres niewykorzystanego dodatkowego urlopu rodzicielskiego. Czy w tej sytuacji doszło do przekazania części urlopu rodzicielskiego na rzecz pracodawcy? Nie, ponieważ żadna czynność prawna nie może doprowadzić do przeniesienia nieprzenoszalnego dodatkowego urlopu rodzicielskiego. Fakt przyznania pani Annie ekwiwalentu pieniężnego za przekazanie części takiego urlopu nie ma żadnego znaczenia, pracownica będzie musiała zwrócić otrzymaną kwotę. Potrzeby urlopowe pani Ewy również nie odgrywają tutaj żadnej roli.

Wykorzystanie nieprzenoszalnego urlopu rodzicielskiego w częściach

Ustawodawca nie wprowadził zakazu wykorzystywania dodatkowego urlopu rodzicielskiego w częściach, co oznacza, że uprawniony do niego pracownik sam decyduje, w jaki sposób będzie korzystał z dodatkowych dni wolnych od pracy. Możliwe jest więc wykorzystanie urlopu w całym wymiarze, jak również w częściach oznaczonych przez samego pracownika.

Przykład 5.

Pracownik ma prawo do dodatkowego urlopu rodzicielskiego w wymiarze 9 tygodni. Chciałby jednak skorzystać z niego w 3 równych częściach, tj. po 3 tygodnie urlopu na każdą część – pomiędzy poszczególnymi częściami chce wrócić do pracy na okres 1 tygodnia. Czy możliwe jest wykorzystanie nieprzenoszalnego urlopu rodzicielskiego w ten sposób? Tak, przy czym pracownik musi poinformować o tym swojego pracodawcę i zawnioskować o udzielenie mu urlopu w tej właśnie formie.

Przykład 6.

Pracownik przebywa na dodatkowym urlopie rodzicielskim. Pierwotnie zawnioskował do pracodawcy o to, aby mógł wykorzystać ten urlop w całości. Po upływie 4 tygodni okazało się, że pewne zadania w firmie wymagają obecności pracownika, pracodawca zwrócił się więc do niego, aby zawiesił on swój urlop rodzicielski i wrócił do niego, gdy wykona niezbędne obowiązki zawodowe. Czy pracodawca może zmusić pracownika do powrotu z urlopu rodzicielskiego? Przepisy pozwalają na przerwanie urlopu rodzicielskiego, jednak powinno to nastąpić na wniosek pracownika, a nie z powodu żądania pracodawcy. Tym samym przełożony nie może żądać od swojego pracownika, aby ten przerwał urlop rodzicielski i wrócił do pracy, nawet jeśli jest to podyktowane interesem firmy. Oczywiście, jeśli pracownik wyrazi zgodę na przerwanie urlopu, to może wrócić do wykonywania swoich obowiązków – konieczne jest jednak złożenie odpowiedniego wniosku. Przerwany urlop będzie mógł być później wykorzystany przez pracownika w pozostałej części.

Możliwość powrotu do przerwanego urlopu rodzicielskiego jest niestety odmiennie traktowana przez Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej, które twierdzi, że pracownikowi nie przysługuje takie prawo. W piśmie z 24 lutego 2016 roku Ministerstwo wskazało, że „[…] w przypadku złożenia przez pracownicę jednego wniosku o urlop rodzicielski w pełnym wymiarze, może ona zrezygnować z niego w całości lub w części. Pracownik – ojciec wychowujący dziecko może wnioskować o ten urlop w całości lub pozostałej części. W przypadku, gdy pracownik – ojciec nie złoży takiego wniosku lub złoży go, a następnie zrezygnuje z części takiego urlopu i wcześniej powróci do pracy, niewykorzystany urlop rodzicielski lub jego pozostała część przepada. Wnioski takie pracodawca ma obowiązek uwzględnić […]”. Odmiennego zdania są polskie sądy – w wyroku z 26 lipca 2018 roku Sąd Rejonowy we Wrocławiu stwierdził bowiem, że „[…] Co prawda, w istocie z przepisów art. 1791 K.p. oraz art. 1821d wynikają dwa odrębne tryby udzielania urlopu rodzicielskiego (odpowiednio w całości i w częściach), to jednak nawet w przypadku trybu określonego w art. 179¹ K.p. przepisy prawa pracy nie przewidują sankcji w postaci utraty prawa do pozostałej części urlopu rodzicielskiego w przypadku jego przerwania na wniosek pracownika”.

Podsumowanie - nieprzenoszalność urlopu rodzicielskiego

Rodzic ma prawo do skorzystania z dodatkowego urlopu rodzicielskiego w wymiarze 9 tygodni. Taki urlop jest jednak nieprzenoszalny, co oznacza, że nie wolno go udostępniać innej osobie, nawet za zgodą uprawnionego. Dodatkowy urlop rodzicielski może być wykorzystany w całości w jednym terminie, może też być podzielony na dowolną liczbę części. Przerwanie takiego urlopu nie powinno skutkować utratą prawa do pozostałej części dni wolnych od pracy.