Rewolucja w zawodzie psychologa

Zawód psychologa w Polsce przechodzi obecnie gruntowne zmiany, które mają na celu dostosowanie przepisów do wymogów unijnych oraz poprawę jakości usług psychologicznych. Nowa ustawa, nad którą trwają prace, wprowadza szereg kluczowych reform, które mają zrewolucjonizować ten zawód. Oto rewolucja w zawodzie psychologa czyli szczegółowy przegląd nadchodzących zmian oraz ich wpływu na praktykę psychologiczną.

Obecny stan prawny

Zawód psychologa w Polsce to zawód zaufania publicznego, regulowany aktualnie Ustawą z dnia 8 czerwca 2001 roku o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów. Mimo licznych nowelizacji ustawa ta ma wiele wad, takich jak niezgodność z prawem europejskim, brak możliwości odbycia stażu adaptacyjnego dla psychologów z innych krajów UE czy nieprecyzyjny katalog usług psychologicznych.

Aktualna ustawa o zawodzie psychologa boryka się z wieloma problemami, które utrudniają jej praktyczne stosowanie:

• Niezgodność z prawem europejskim: ustawa nie uwzględnia przepisów unijnych dotyczących uznawania kwalifikacji zawodowych, co utrudnia psychologom z innych krajów UE pracę w Polsce.
• Ograniczenia w prowadzeniu praktyki: ustawa ogranicza możliwości prowadzenia prywatnej praktyki psychologicznej tylko do 2 form prawnych (indywidualna działalność gospodarcza i spółka partnerska), co może być utrudnieniem dla niektórych specjalistów.
• Nieprecyzyjny katalog usług: otwarty katalog usług psychologicznych bez ich jasnej definicji prowadzi do niejasności i problemów interpretacyjnych.
• Trudności w stosowaniu przepisów karnych: brak precyzyjnej definicji usługi psychologicznej uniemożliwia skuteczne stosowanie przepisów karnych dotyczących nielegalnego wykonywania zawodu.
• Brak jasnych zasad nadzoru: ustawa nie określa dokładnie, jak minister właściwy do spraw pracy ma nadzorować wykonywanie zawodu psychologa, co może prowadzić do nadużyć.
• Niejasne kompetencje samorządu: ustawa nie precyzuje kompetencji poszczególnych organów samorządu zawodowego psychologów, co utrudnia jego funkcjonowanie.

Te liczne wady prawne i legislacyjne sprawiają, że aktualna ustawa o zawodzie psychologa wymaga gruntownej reformy.

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej planuje wprowadzić nową ustawę, która ma rozwiązać te problemy. Zgodnie z założeniami zawód psychologa nadal będzie zawodem zaufania publicznego, a prawo do jego wykonywania będzie uzależnione od wpisu na Regionalną Listę Psychologów. Przyjrzyjmy się zapowiadanym zmianom.

Nowa ustawa o zawodzie psychologa

Projekt nowej ustawy o zawodzie psychologa wprowadza istotne zmiany, które mają na celu uporządkowanie kwestii związanych z kwalifikacjami, odpowiedzialnością zawodową oraz organizacją samorządu psychologów. Obecne przepisy, mimo licznych nowelizacji, są niezgodne z prawem unijnym i wymagają gruntownej modernizacji.

Kluczowe zmiany w ustawie:

1. Regionalne listy psychologów: wprowadzenie regionalnych list psychologów ma na celu lepsze zarządzanie zasobami ludzkimi w zawodzie oraz zwiększenie przejrzystości w zakresie kwalifikacji i doświadczenia zawodowego psychologów. Zgodnie z nowymi przepisami prawo wykonywania zawodu psychologa będzie można uzyskać po wpisie na Regionalną Listę Psychologów. Aby się na nią dostać, należy spełnić kilka warunków:
• Ukończyć studia psychologiczne w Polsce (jednolite magisterskie lub I i II stopnia) lub mieć równoważny dyplom uzyskany poza UE.
• Mieć kwalifikacje uznane w Polsce, jeśli zostały zdobyte w innym kraju UE.
• Korzystać z pełni praw publicznych i mieć pełną zdolność do czynności prawnych.
• Nie być skazanym za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego.
• Znać język polski na poziomie umożliwiającym wykonywanie zawodu.
2. Po wpisie na listę psycholog może samodzielnie wykonywać zawód, przestrzegając zasad etyki zawodowej, aktualnego stanu wiedzy psychologicznej oraz dbając o dobro swoich klientów. Przez pierwsze 12 miesięcy będzie współpracował z opiekunem, który oceni jego rozwój zawodowy i wyda opinię o dalszym wykonywaniu zawodu.
3. Staż adaptacyjny i testy umiejętności: nowe przepisy przewidują możliwość odbycia stażu adaptacyjnego lub przeprowadzenia testu umiejętności dla osób starających się o uznanie kwalifikacji zagranicznych. Ma to na celu zapewnienie, że wszyscy praktykujący psychologowie mają odpowiednie umiejętności i wiedzę​.
4. Nowy samorząd psychologów: obecnie psychologowie w Polsce są zorganizowani w niezależny samorząd zawodowy, działający zgodnie z przepisami prawa. Nowa ustawa przewiduje, że przynależność do tego samorządu będzie obowiązkowa. Samorząd będzie miał strukturę dwustopniową, składającą się z Krajowej Izby Psychologów oraz co najmniej 4 regionalnych izb psychologów. Do głównych zadań samorządu będzie należeć:
• Dbałość o etyczne i profesjonalne wykonywanie zawodu psychologa.
• Ustalanie i egzekwowanie zasad etyki zawodowej.
• Prowadzenie postępowań dyscyplinarnych wobec psychologów.
• Reprezentowanie interesów psychologów i ochrona ich praw.
• Wspieranie rozwoju zawodowego psychologów.
• Współpraca z instytucjami państwowymi i organizacjami krajowymi oraz zagranicznymi w sprawach związanych z zawodem psychologa.
• Opiniowanie projektów aktów prawnych dotyczących zawodu psychologa.
  Samorząd będzie pełnił ważną funkcję w zapewnieniu wysokich standardów wykonywania zawodu psychologa, dbając o jego prestiż i zaufanie społeczne.
5. Obowiązki psychologów: Nowa ustawa definiuje katalog usług psychologicznych oraz określa obowiązki psychologów. Zawód psychologa polega na świadczeniu usług psychologicznych, które zostały szczegółowo skatalogowane i zdefiniowane w nowej ustawie. Obejmuje to również prowadzenie badań naukowych, prace rozwojowe oraz działalność dydaktyczną w dziedzinie psychologii. Psychologowie mają obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej, ochrony danych osobowych swoich klientów oraz prowadzenia odpowiedniej dokumentacji psychologicznej. Muszą również stale podnosić swoje kwalifikacje poprzez ustawiczne kształcenie. Zawód psychologa jest samorządny, a przynależność do samorządu zawodowego obowiązkowa. Psychologowie są zobowiązani do przestrzegania zasad etyki zawodowej oraz przepisów prawa regulujących ich działalność.
6. Odpowiedzialność dyscyplinarna: Nowe przepisy jasno określają przesłanki odpowiedzialności dyscyplinarnej psychologów, co ułatwia zgłaszanie nieprawidłowości i skarg do właściwych organów. Odpowiedzialność dyscyplinarna nie wyklucza jednak innych form odpowiedzialności przewidzianych prawem. Kary dyscyplinarne obejmują: upomnienie, naganę, karę pieniężną do wysokości 100% przeciętnego wynagrodzenia, zawieszenie prawa do wykonywania zawodu na okres od 3 miesięcy do 3 lat, a nawet skreślenie z listy psychologów, co oznacza utratę prawa do wykonywania zawodu. Dodatkowo możliwe jest orzeczenie zakazu wykonywania patronatu na okres od 1 roku do 5 lat.

Wpływ nowych regulacji na psychoterapeutów

Rewolucja w zawodzie psychologa dotyczy również psychoterapeutów, których działalność będzie bardziej uregulowana. Nowe przepisy nakładają na psychoterapeutów obowiązek posiadania odpowiednich kwalifikacji oraz podlegania regularnej superwizji. Debata na temat wymogu posiadania dyplomu psychologicznego dla psychoterapeutów wskazuje na rosnącą profesjonalizację tego zawodu​. 

Prawa i obowiązki psychologów

Zgodnie z projektowaną ustawą wykonywanie zawodu psychologa polega na udzielaniu świadczeń psychologicznych oraz prowadzeniu badań naukowych i działalności dydaktycznej w dziedzinie psychologii. Psychologowie mają obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej oraz prowadzenia dokumentacji psychologicznej, która jest objęta ścisłymi zasadami ochrony​​.

Kiedy nowe przepisy wejdą w życie?

Wprowadzenie nowej ustawy o zawodzie psychologa nie nastąpi szybko ze względu na kompleksowy charakter zmian. Planowany termin przyjęcia projektu przez Radę Ministrów to pierwszy kwartał 2026 roku. Po tym etapie czeka nas jeszcze proces legislacyjny, co oznacza, że ustawa może wejść w życie najwcześniej w drugim kwartale 2026 roku. Należy jednak pamiętać, że do tego czasu mogą zajść dalsze zmiany w projekcie ustawy.

Podsumowanie - rewolucja w zawodzie psychologa

Rewolucja w zawodzie psychologa to kompleksowe zmiany legislacyjne mające na celu podniesienie standardów zawodowych, etycznych oraz ułatwienie uznawania kwalifikacji zagranicznych. Nowa ustawa wprowadza regionalne listy psychologów, obowiązek odbycia stażu adaptacyjnego lub testu umiejętności oraz powołanie niezależnego samorządu zawodowego. Wpływ tych zmian na psychoterapeutów oraz nowe obowiązki i prawa psychologów mają na celu zwiększenie profesjonalizmu i zaufania społecznego do tego zawodu.