Śmierć pracodawcy prowadzącego jednoosobową działalność

Osoba fizyczna, która prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą niejednokrotnie realizuje również rolę pracodawcy, kiedy zatrudnia pracowników. Warto wiedzieć, co się jednak dzieje z firmą i jej pracownikami, kiedy przedsiębiorca umiera. Wiedza, ta może być pomocna dla każdego pracownika, który możne znaleźć się w takiej sytuacji. Śmierć pracodawcy może postawić pracownika w kilku różnych sytuacjach prawnych. O ile przykładowo śmierć jedynego udziałowca spółki z ograniczoną odpowiedzialnością pozostaje bez wpływu na istnienie i ważność umowy o pracę zawartej pomiędzy spółką a pracownikiem, o tyle, zgodnie z ustawą kodeks pracy z dniem śmierci pracodawcy umowy o pracę z pracownikami wygasają, z zastrzeżeniem pewnych wyjątków.

Śmierć pracodawcy a prawa pracownika

Jeśli mamy sytuacje w której to miejsce pracy (przedsiębiorstwo) zostaje przejęte w drodze dziedziczenia na mocy art. 23¹ k.p. wówczas to spadkobiercy stają się nowym pracodawcą pracownika, co nie wywiera większych skutków dla bytności pracownika. Dzieje się też tak w przypadku przejścia przedsiębiorstwa na nowego właściciela w drodze zapisu windykacyjnego na podstawie przepisów prawa spadkowego.

Natomiast kiedy to przedsiębiorca będący osobą fizyczną wpisanym do Centralnej Ewidencji Działalności Gospodarczej, umiera mamy do czynienia ze skomplikowaniem sytuacji pracownika, albowiem umowa pracownika wówczas wygasa z mocy prawa z dniem śmierci pracodawcy.

Okoliczność ta nie jest bez znaczenia, albowiem prawa pracownika zostały w pewien sposób zabezpieczone, wyobrażając sobie, że właśnie utracono pracę, pracownik ma świadomość, że ma również zabezpieczenie finansowe na czas poszukiwania pracy. Okres od dnia śmierci pracodawcy jest okresem usprawiedliwionej nieobecności w pracy, za który pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia.

Do wyżej wskazanych zastrzeżeń, których ziszczenie powoduje, że umowa nie wygasa, należą:

• przejęcie pracownika przez nowego pracodawcę na zasadach określonych w art. 23¹ k.p
• ustanowienie zarządu sukcesyjnego z chwilą śmierci pracodawcy, zgodnie z ustawą z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw (Dz. U. poz. 1629 oraz z 2019 r. poz. 1495).

Składki ZUS za pracowników

Przedsiębiorca prowadzący jednoosobową działalność gospodarcza zatrudniający pracowników jest dla Zakładu Ubezpieczeń Społecznych płatnikiem składek. Śmierć pracodawcy siłą rzeczy powoduje, że ustaje obowiązek płacenia składek wobec ubezpieczeń społecznych. Zobowiązania wobec ZUS wchodzą do długu spadkowego na tej samej zasadzie co inne zobowiązania według przepisów o dziedziczeniu.

Świadectwo pracy i rozlicznie PIT

Po wygaśnięciu stosunku pracy zasadniczo dochodzi do wydania świadectwa pracy, jedni pracownicy potrzebują wylegitymować się w zakresie doświadczenia przed nowym pracodawcą, przedstawić dokument do akt osobowych, inni którzy nie zdołali znaleźć pracy, będą potrzebowali świadectwa pracy do Urzędu Pracy.

Kiedy pracodawca umiera, rodzi się pytanie, kto przejmuje obowiązki związane z wydaniem świadectwa pracy, w końcu brak jest uregulowania w przepisach sytuacji, w której w takiej sytuacji nie dochodziłoby do wydania świadectwa pracy. Zatem powstaje problem, kto ma wystawić świadectwo pracy za zmarłego pracodawcę oraz do kogo pracownik powinien zwrócić się w tej sprawie.

Jeśli zmarły pracodawca pozostawił spadkobierców, to wobec pracowników, których umowy o pracę wygasają, spadkobiercy powinni sporządzić i wydać świadectwa pracy. Dzieje się tak dlatego, że do masy spadkowej wchodzi w pewien sposób obowiązek sporządzenia takiego dokumentu z uwagi na jego majątkowy charakter. Obowiązek wydania świadectwa pracy przechodzi zatem na spadkobierców zgodnie z zasadami prawa spadkowego (art. 922 § 1 k.c. w zw. z art. 300 k.p.). Wystąpienie do spadkobierców będzie możliwe po zakończeniu postępowania spadkowego.

Podobnie rzecz się ma z koniecznością wydania rozliczenia PIT pracownikowi. To spadkobiercy wstępują w prawa i obowiązki pracodawcy w ramach stosunków pracy z pracownikami zatrudnionymi przez zmarłego, co powoduje, że obowiązek wydania rozliczenia PIT, ich obciąża.

Gdyby jednak doszłoby do sytuacji, kiedy zmarły pracownik nie pozostawia żadnego spadkobiercy, przepisy ogólnie rozumianego prawa spadkowego, wówczas wskazują, że spadek po zmarłym może przypaść gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy bądź Skarbowi Państwa i w ten czas pracownik może dochodzić wydania świadectwa pracy i pozostałych roszczeń właśnie od tych podmiotów.

Roszczenia o odszkodowanie z tytułu wygaśnięcia umowy o pracę z powodu śmierci pracodawcy

Pracownikowi, którego umowa o pracę wygasła z powodu śmierci przedsiębiorcy prowadzącego jednoosobową działalność gospodarczą przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia. Do przedawnienia (art. 63² § 2 k.p.) ma zastosowanie termin z art. 291 § 1 k.p, oznacza to, że roszczenia ze stosunku pracy ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne.

Problematyczne może jednak okazać się dochodzenia wspomnianego odszkodowania, albowiem ustawodawca nie określił podmiotu zobowiązanego do zapłaty powyższego odszkodowania. Zgodnie z ogólnymi zasadami prawa spadkowego należy przyjąć, że roszczenie o wypłatę tego odszkodowania obciąża wspomnianych spadkobierców, którzy jednak mogą zobowiązania z tego tytułu uniknąć, jeśli spadek odrzucą albo przyjmą go z dobrodziejstwem inwentarza. Jeśli bowiem długi zmarłego pracodawcy przekraczały jego aktywa, to pracownicy nie będą mieli szans wyegzekwowania swoich należności.

Niezależnie od powyższego jednak warto posiadać wiedzę o uprawnienia jakie pracownikowi się należą, który bądź co bądź nie jest w łatwej sytuacji, kiedy traci nagle pracę.

Podstawa prawna

• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, Dz.U.2020.1320 t.j.
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Dz.U.2020.1740 t.j.
• Ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw, Dz.U.2021.170 t.j.
• Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, Dz.U.2020.1426 t.j.

Materiał opracowany przez zespół „Tak Prawnik”.

Właścicielem marki „Tak Prawnik” jest BZ Group Sp. z o.o.