Zatrudnienie osoby niepełnosprawnej – stopień niepełnosprawności a prawa i przywileje w pracy

Zatrudnienie osoby niepełnosprawnej dla pracodawcy wiąże się nie tylko z korzyściami, ale też pewnymi obowiązkami. W zależności od stopnia niepełnosprawności pracownika przysługują mu określone przywileje, dotyczące między innymi czasu pracy czy dodatkowego urlopu.

Stopień niepełnosprawności a uprawnienia pracownika

Zasady zatrudniania osób niepełnosprawnych są uregulowane w Ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych z dnia 27 sierpnia 1997 roku. Zarówno dodatkowe uprawnienia pracowników niepełnosprawnych, jak i korzyści możliwe do uzyskania przez pracodawcę są uzależnione przede wszystkim od stopnia niepełnosprawności zatrudnianej osoby.

Przed przyjęciem do pracy osoby niepełnosprawnej, kluczowe jest ustalenie, czy osoba ta posiada odpowiednie orzeczenie, które potwierdza stopień niepełnosprawności. Jest to istotne także w przypadku stwierdzenia niepełnosprawności u zatrudnionego pracownika. Wyróżnia się trzy stopnie niepełnosprawności:

• lekki,
• umiarkowany,
• znaczny.

U osób o lekkim stopniu niepełnosprawności występuje naruszona sprawność organizmu, która skutkuje obniżeniem sprawności funkcjonowania oraz ograniczeniem zdolności wykonywania pracy w porównaniu do pracy osoby o pełnej sprawności fizyczno-ruchowej oraz psychicznej. Lekki stopień niepełnosprawności obejmuje również sytuacji, w których naruszona sprawność powoduje ograniczenia w pełnieniu ról społecznych.

Do orzeczenia o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności kwalifikuje się osoby, u których stan zdrowia fizycznego lub psychicznego nie pozwala na wykonywanie pracy lub umożliwia pracę wyłącznie w warunkach pracy chronionej – gdy niezbędna jest czasowa lub częściowa pomoc innych osób.

Natomiast znaczny stopień niepełnosprawności jest orzekany w przypadku, gdy naruszona sprawność organizmu powoduje niezdolność do pracy lub umożliwia pracę wyłącznie w warunkach pracy chronionej. Znaczny stopień niepełnosprawności jest też stwierdzany, gdy osoba wymaga stałej lub długotrwałej, czyli trwającej ponad 12 miesięcy, opieki i pomocy innych osób w codziennych czynnościach lub funkcjonowaniu w społeczeństwie.

Orzeczenie o stopniu niepełnosprawności może zostać wydane:

• na czas określony – jeżeli może nastąpić poprawa stanu zdrowia,
• na stałe – gdy zgodnie z aktualną wiedzą medyczną nie ma szans na poprawę.

W razie zmiany stanu zdrowia, osoba legitymująca się orzeczeniem o niepełnosprawności lub danym stopniu niepełnosprawności, może wystąpić o jego ponowne wydane z uwzględnieniem zaistniałej zmiany.

Zatrudnienie osoby niepełnosprawnej – uprawnienia i przywileje pracowników niepełnosprawnych

Zgodnie z treścią ustawy o rehabilitacji zawodowej, pracownicy niepełnosprawni mają dodatkowe uprawnienia i przywileje dotyczące:

• czasu pracy,
• przerwy na gimnastykę,
• dodatkowego urlopu,
• okresowego płatnego zwolnienia z pracy z prawem do wynagrodzenia.

Czas pracy osoby o lekkim stopniu niepełnosprawności nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowe. W przypadku osób o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności, maksymalny czas pracy wynosi 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo. Ponadto osoba niepełnosprawna nie może być zatrudniona w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych. Nie dotyczy to osób zatrudnionych przy pilnowaniu mienia oraz sytuacji, w której na wniosek pracownika lekarz wyrazi na to zgodę. Może ją wydać lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub sprawujący opiekę osobą niepełnosprawną.

Pracownicy niepełnosprawni mają także prawo do dodatkowej przerwy w pracy na gimnastykę usprawniającą lub odpoczynek – wynosi on 15 minut i jest wliczany do czasu pracy. Osoby o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności zyskują również uprawnienie do dodatkowego urlopu w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym. Prawo to nabywa się po przepracowaniu jednego roku po dniu zaliczenia do jednego ze stopni niepełnosprawności. Przywilej ten nie przysługuje jednak osobom uprawnionym do urlopu wypoczynkowego w wymiarze przekraczającym 26 dni roboczych lub do urlopu dodatkowego na podstawie odrębnych przepisów.

Pracownicy o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności mają też prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym w wymiarze do 21 dni roboczych, ale nie częściej niż raz w roku. Przywilej ten dotyczy także wykonywania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających oraz zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą zostać przeprowadzone poza godzinami pracy.

Uprawnienia pracodawców zatrudniających osoby niepełnosprawne

Na pracodawcach zatrudniających osoby z orzeczeniem o niepełnosprawności ciążą nie tylko pewne obowiązki – w związku z tym zyskują oni również określone przywileje. Są to:

• możliwość zwolnienia z obowiązkowych wpłat na rzecz Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON),
• możliwość zwrotu kosztów adaptacji środowiska pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej – pomieszczeń, niezbędnych urządzeń i technologii,
• możliwość uzyskania miesięcznego dofinansowania do wynagrodzenia pracownika niepełnosprawnego z PFRON,
• możliwość zwrotu kosztów zatrudnienia i szkolenia pracowników pomagających pracownikom niepełnosprawnym,
• możliwość zwrotu kosztów wyposażenia stanowiska pracy osoby niepełnosprawnej.

Pracownicy niepełnosprawni mają dodatkowe przywileje dotyczące czasu pracy, wymiaru urlopu wypoczynkowego, przerwy na gimnastykę czy okresowego płatnego zwolnienia z pracy. Niektóre uprawnienia są jednak uzależnione od stopnia niepełnosprawności pracownika – stąd przed jego zatrudnieniem konieczne jest zweryfikowanie, czy posiada on stosowne orzeczenie, które go potwierdzają.