Czy usuwanie wady spowodowanej przez pracownika wlicza się do nadgodzin?

Przepisy prawa pracy pozwalają na pracę w nadgodzinach, przy czym nie może to być stała praktyka. Czy usuwanie wady spowodowanej przez pracownika poza jego normalnymi godzinami pracy może być uznawane za pracę w nadgodzinach? Czy w takim przypadku pracodawca ma obowiązek wypłacić zatrudnionemu wyższe wynagrodzenie?

Praca w nadgodzinach

Pracownik pełnoetatowy powinien wykonywać swoje obowiązki co do zasady przez 8 godzin dziennie w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy. Jeśli robi to poza swoimi standardowymi godzinami pracy, mówimy wówczas, że pracuje w nadgodzinach. Zgodnie z treścią art. 151 § 1 Kodeksu pracy (kp) praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy, stanowi pracę w godzinach nadliczbowych. Praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna w razie:

• konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii;
• szczególnych potrzeb pracodawcy.

Praca w nadgodzinach uprawnia pracownika do wyższego wynagrodzenia, tj. uwzględniającego specjalny dodatek w wysokości:

• 100% wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w nocy, w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy;
• 50% wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w każdym innym dniu niż określony powyżej.

Nadgodziny nie powinny być normą w pracy, ponieważ nie pozwala na to sam ustawodawca. Zgodnie z obowiązującymi przepisami liczba godzin nadliczbowych przepracowanych w związku z ze szczególnymi potrzebami pracodawcy nie może przekroczyć dla poszczególnego pracownika 150 godzin w roku kalendarzowym. Co jednak, jeśli zatrudniony musi pracować w nadgodzinach, aby poprawić wyrządzoną przez siebie szkodę? Czy taka sytuacja uprawnia go do dodatkowego wynagrodzenia i czy wówczas możemy w ogóle mówić o pracy w nadgodzinach?

Usuwanie wady spowodowanej przez pracownika

Obecne przepisy prawa pracy nie wskazują wprost obowiązku usunięcia wad przez pracownika, który przyczynił się do ich powstania. Podstawą prawną takiej powinności będzie jednak art. 100 § 1 kp, który stanowi, że pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę. Wada może być tutaj rozumiana bardzo szeroko i nie zawsze będzie oznaczała powstanie szkody po stronie pracodawcy lub jego kontrahentów. Wadliwe wykonanie pracy polega na nieprawidłowym wypełnieniu polecenia pracodawcy lub złej realizacji standardowych obowiązków wynikających z zawartej umowy o pracę. Jeśli wada powstanie z winy zatrudnionego, to będzie on zobowiązany do jej niezwłocznego naprawienia. W praktyce będzie to najczęściej oznaczało konieczność pozostania w firmie po godzinach.

Usuwanie wad w godzinach nadliczbowych nie powoduje powstania prawa do dodatkowego wynagrodzenia. W takim przypadku nie mamy w ogóle do czynienia z pracą w nadgodzinach. Usunięcie wady jest obowiązkiem zatrudnionego i nie należy mu się za to dodatkowa pensja. Stanowi o tym m.in. art. 82 kp, zgodnie z którym za wadliwe wykonanie z winy pracownika produktów lub usług wynagrodzenie nie przysługuje. Jeżeli wskutek wadliwie wykonanej pracy z winy pracownika nastąpiło obniżenie jakości produktu lub usługi, wynagrodzenie ulega odpowiedniemu zmniejszeniu. Jeżeli wadliwość produktu lub usługi została usunięta przez pracownika, przysługuje mu wynagrodzenie odpowiednie do jakości produktu lub usługi, z tym że za czas pracy przy usuwaniu wady wynagrodzenie nie przysługuje. Jak wynika z powyższego, usuwanie wad wyrządzonych przez samego pracownika nie wiąże się z powstaniem nadgodzin, nawet jeśli miało to miejsce poza jego normalnymi godzinami pracy.

Wyrok SA w Warszawie z 20 listopada 1997 roku (sygn. akt III APa 63/97)

Usuwanie następstw wadliwie wykonanej pracy, usterek, nie należy do czasu pracy pracownika. Praca tego rodzaju nie stanowi pracy w godzinach nadliczbowych.

Zawinione i niezawinione przyczynienie się do powstania wady

W przypadku jednak, gdy pracownik nie przyczynił się w sposób zawiniony do powstania wady i jest zobowiązany do jej usunięcia poza swoim standardowym czasem pracy, możemy mówić o prawie do dodatkowego wynagrodzenia za nadgodziny.

Przykład 1.

Pan Michał pracuje na pełnym etacie w godzinach od 8.00 do 16.00 od poniedziałku do piątku. Jest nowym pracownikiem i czasami zdarzają mu się pomyłki, które niezwłocznie naprawia. Pewnego dnia spowodował ze swojej winy poważną wadę w produkowanych przez siebie towarach. Wada była na tyle istotna, że jej naprawa wymagała kilkunastu godzin dodatkowej pracy. Przełożony polecił więc panu Michałowi, aby ten naprawił wadę w godzinach od 16.00 do 21.00, do momentu, aż wszystko zostanie naprawione. Pracownik naprawiał wadę przez kilka dni, po czym zażądał od pracodawcy zapłaty dodatku za pracę w nadgodzinach – czy miał do tego prawo? 

Nie, ponieważ wada powstała wskutek zawinionego działania pracownika. Pan Michał miał obowiązek ją naprawić za darmo poza swoimi normalnymi godzinami pracy.

Przykład 2.

Pani Monika pracuje w ramach stosunku pracy. Wskutek zbiegu różnych okoliczności doszło do powstania wady w świadczonych przez nią usługach. Pracownica nie ponosi jednak żadnej winy w tym zakresie, ponieważ dobrze wykonała wszystkie zadania. Pracodawca kazał jej zostać poza godzinami pracy i naprawić wadę. Pani Monika wykonała polecenie, jednak zażądała zapłaty dodatku za pracę w nadgodzinach – czy ma do tego prawo? 

Tak, ponieważ wada nie powstała z jej winy.

Przykład 3.

Pan Wojciech został zobowiązany przez pracodawcę do naprawy wady, która powstała z winy kilku pracowników, w tym z winy pana Wojciecha. Decyzją przełożonego tylko ten jeden pracownik musiał zostać poza normalnymi godzinami swojej pracy, aby usunąć wadę. Pan Wojciech wykonał polecenie pracodawcy, jednak zażądał zapłaty dodatkowego wynagrodzenia za pracę w nadgodzinach, twierdząc, że musiał wykonać pracę także za inne osoby, które doprowadziły do powstania wady – czy ma do tego prawo? 

Nie, ponieważ on także doprowadził do powstania wady.

Przykład 4.

Pani Iwona została zobowiązana przez pracodawcę do naprawienia wady, którą wyrządził jej kolega z pracy. Przełożony stwierdził, że tylko ona będzie w stanie szybko i profesjonalnie naprawić pomyłkę, ponieważ rzeczywistemu sprawcy zajęłoby to zbyt dużo czasu. Pani Iwona musiała naprawić wadę poza swoimi normalnymi godzinami pracy, za co zażądała dodatku za pracę w nadgodzinach. Pracodawca odmówił, twierdząc, że dodatek do wynagrodzenia nie należy się w przypadku usuwania wady pracowniczej – czy miał rację? 

Nie, ponieważ pani Iwona naprawiała wadę, której nie wyrządziła. W tym przypadku wykonywała obowiązki w godzinach nadliczbowych, za co ma prawo do dodatkowego wynagrodzenia.

Przykład 5.

Pan Maciej został zobowiązany przez pracodawcę do naprawy wady, którą wyrządził ze swojej winy. Aby przyspieszyć cały proces naprawy, przełożony polecił, aby pomógł mu drugi pracownik – pan Michał, który nie miał nic wspólnego z powstaniem wady. Zatrudnieni musieli zostać w firmie poza swoimi normalnymi godzinami pracy, w przeciwnym razie nie mogliby usunąć wady w obecności innych osób. Czy w tym przypadku pracownikom należy się dodatek za pracę w nadgodzinach? 

Prawo do dodatkowego wynagrodzenia przysługuje wyłącznie Panu Michałowi, który naprawiał wadę wyrządzoną przez innego pracownika. Pan Maciej nie ma prawa do takiego dodatku, ponieważ wada powstała z jego winy.

Podsumowanie

Pracownik, który wyrządził wadę, jest zobowiązany do jej usunięcia, za co nie przysługuje mu dodatek do wynagrodzenia za pracę w nadgodzinach. Jeśli nie można przypisać mu winy w przyczynieniu się do powstania wady, to czas poświęcony na jej naprawę uprawnia do wypłaty dodatku za pracę w nadgodzinach.