Ograniczenie handlu w placówkach handlowych

Mimo że ciągle trwa publiczna dyskusja na temat zasadności zakazu prowadzenia działalności handlowej w niedziele i święta, ograniczenie handlu w placówkach handlowych w dni ustawowo wolne od pracy nadal obowiązują. Jakie są aktualne rozwiązania prawne w tym zakresie – wyjaśniamy poniżej w artykule.

Ograniczenie handlu w placówkach handlowych – obowiązujące przepisy

Przepisy Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy, dalej jako „kp”, odsyłają – w zakresie ograniczenia podejmowania pracy w handlu w niedziele i święta – do odrębnego aktu prawnego.

Podstawowe założenia ustawy o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni

Jak wynika z art. 1 ust. 1 Ustawy z dnia 10 stycznia 2018 roku o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni, zwanej dalej ustawą, wspomniany akt prawny określa zasady dotyczące ograniczenia handlu oraz wykonywania czynności związanych z handlem w placówkach handlowych w niedziele i święta oraz 24 grudnia i w sobotę bezpośrednio poprzedzającą pierwszy dzień Wielkiej Nocy.

Postanowienia ustawy mają zastosowanie do przedsiębiorców w rozumieniu przepisów Ustawy z dnia 6 marca 2018 roku – Prawo przedsiębiorców wykonujących zarobkową działalność handlową.

W zakresie nieuregulowanym w ustawie stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu pracy. 

Zakres podmiotowy i przedmiotowy ustawy

Ustawa obejmuje swym działaniem placówki handlowe, czyli obiekty, w których jest prowadzony handel oraz są wykonywane czynności związane z handlem, w szczególności: sklepy, stoiska, stragany, hurtownie, składy węgla, składy materiałów budowlanych, domy towarowe, domy wysyłkowe, biura zbytu – jeżeli w takich placówkach praca jest wykonywana przez pracowników lub zatrudnionych.

W powyższej definicji jest mowa o pracownikach oraz zatrudnionych. W rozumieniu ustawy:

• przez pracownika – rozumie się osobę zatrudnioną w placówce handlowej zgodnie z przepisami Kodeksu pracy, a także osobę skierowaną do wykonywania w placówce handlowej pracy tymczasowej na podstawie umowy o pracę zgodnie z przepisami o zatrudnianiu pracowników tymczasowych;
• przez zatrudnionego – rozumie się osobę fizyczną, wykonującą w placówce handlowej pracę na podstawie umów prawa cywilnego, a także osobę skierowaną do wykonywania w placówce handlowej pracy tymczasowej na podstawie umowy prawa cywilnego zgodnie z przepisami o zatrudnianiu pracowników tymczasowych.

W pewnym uproszczeniu zatem zakazy ustawy odnoszą się do pracownika zatrudnionego na umowę o pracę oraz osobę, która podpisała umowę na podstawie Kodeksu cywilnego (umowa zlecenia).

Z kolei handlem, w rozumieniu ustawy, jest proces sprzedaży polegający na wymianie towaru lub wyrobu na środki pieniężne, natomiast wykonywanie czynności związanych z handlem stanowi wykonywanie w placówce handlowej czynności bezpośrednio związanych z handlem przez pracownika lub zatrudnionego, a także wykonywanie w takiej placówce przez pracownika lub zatrudnionego czynności związanych z magazynowaniem towarów bądź inwentaryzacją.

Zakaz handlu oraz wykonywania czynności związanych z handlem w niedziele i święta

W myśl postanowień art. 5 ustawy – w niedziele i święta – w placówkach handlowych:

• handel oraz wykonywanie czynności związanych z handlem;

• powierzanie pracownikowi lub zatrudnionemu wykonywania pracy w handlu oraz wykonywania czynności związanych z handlem

– są zakazane.

Zakaz handlu w niedziele i święta – ustawowe wyjątki

Ustawa przewiduje zakaz handlu w niedziele i święta w placówkach handlowych (art. 5), jednocześnie przepisy zawierają całkiem obszerny katalog wyjątków. Wynikają one przede wszystkim z konieczności zapewnienia ciągłości świadczenia podstawowych usług publicznych, jak również ze specyfiki handlu w ramach konkretnych gałęzi gospodarki narodowej.

Zgodnie zatem z treścią art. 6 ust. 1 ustawy zakaz określony w art. 5 nie obowiązuje:

1. na stacjach paliw płynnych;
2. w placówkach handlowych, w których przeważająca działalność polega na handlu kwiatami;
3. w aptekach i punktach aptecznych;
4. w zakładach leczniczych dla zwierząt;
5. w placówkach handlowych, w których przeważająca działalność polega na handlu dewocjonaliami lub pamiątkami;
6. w placówkach handlowych, w których przeważająca działalność polega na handlu prasą, biletami komunikacji miejskiej, wyrobami tytoniowymi, kuponami gier losowych i zakładów wzajemnych;
7. w placówkach pocztowych w rozumieniu art. 3 pkt 15 Ustawy z dnia 23 listopada 2012 roku – Prawo pocztowe, w których przeważająca działalność polega na świadczeniu usług pocztowych, o których mowa w art. 2 ust. 1 tej ustawy;
8. w placówkach handlowych w obiektach infrastruktury krytycznej, o której mowa w Ustawie z dnia 26 kwietnia 2007 roku o zarządzaniu kryzysowym;
9. w placówkach handlowych w zakładach hotelarskich;
10. w placówkach handlowych w zakładach prowadzących działalność w zakresie kultury, sportu, oświaty, turystyki i wypoczynku;
11. w placówkach handlowych organizowanych wyłącznie na potrzeby festynów, jarmarków i innych imprez okolicznościowych, tematycznych lub sportowo-rekreacyjnych, także gdy są one zlokalizowane w halach targowych;
12. w placówkach handlowych w zakładach leczniczych podmiotów leczniczych i innych placówkach służby zdrowia przeznaczonych dla osób, których stan zdrowia wymaga całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych;
13. w placówkach handlowych na dworcach w rozumieniu Ustawy z dnia 16 grudnia 2010 roku o publicznym transporcie zbiorowym, w portach i przystaniach morskich w rozumieniu Ustawy z dnia 20 grudnia 1996 roku o portach i przystaniach morskich oraz w portach i przystaniach w rozumieniu Ustawy z dnia 21 grudnia 2000 roku o żegludze śródlądowej – w zakresie związanym z bezpośrednią obsługą podróżnych;
14. w przypadku sprzedaży ryb w gospodarstwach rybackich, ze statku rybackiego i placówkach handlowych zajmujących się wyłącznie odbiorem produktów rybnych;
15. w placówkach handlowych w portach lotniczych w rozumieniu Ustawy z dnia 3 lipca 2002 roku – Prawo lotnicze;
16. w strefach wolnocłowych;
17. w środkach transportu, na statkach, a także na morskich statkach handlowych, statkach powietrznych, platformach wiertniczych i innych morskich budowlach hydrotechnicznych;
18. na terenie jednostek penitencjarnych;
19. w placówkach handlowych na terenie jednostek wojskowych;
20. w sklepach internetowych i na platformach internetowych;
21. w przypadku handlu towarami z automatów;
22. w przypadku rolniczego handlu detalicznego w rozumieniu Ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 roku o bezpieczeństwie żywności i żywienia;
23. w hurtowniach farmaceutycznych;
24. w okresie od 1 czerwca do 30 września każdego roku kalendarzowego – w placówkach handlowych prowadzących handel wyłącznie maszynami rolniczymi, częściami zamiennymi do tych maszyn, materiałami eksploatacyjnymi do maszyn rolniczych, materiałami używanymi w trakcie bieżącej pracy maszyn rolniczych lub narzędziami do wymiany części zamiennych w maszynach rolniczych;
25. w przypadku handlu kwiatami, wiązankami, wieńcami i zniczami przy cmentarzach;
26. w zakładach pogrzebowych;
27. w placówkach handlowych, w których handel jest prowadzony przez przedsiębiorcę będącego osobą fizyczną wyłącznie osobiście, we własnym imieniu i na własny rachunek;
28. w piekarniach, cukierniach i lodziarniach, w których przeważająca działalność polega na handlu wyrobami piekarniczymi i cukierniczymi;
29. w placówkach handlowych, w których przeważającą działalnością jest działalność gastronomiczna;
30. na terenie rolno-spożywczych rynków hurtowych prowadzonych przez spółki prawa handlowego, których przeważająca działalność polega na wynajmie i zarządzaniu nieruchomościami na użytek handlu hurtowego artykułami rolno-spożywczymi;
31. w placówkach handlowych prowadzonych przez podmioty nabywające towary na terenie rolno-spożywczych rynków hurtowych, o których mowa w wyliczeniu zakresie pkt 30, w odniesieniu do czynności związanych z handlem oraz powierzania pracownikowi lub zatrudnionemu wykonywania tych czynności;
32. w placówkach handlowych, w których jest prowadzony wyłącznie skup produktów pochodzenia rolniczego, w szczególności zboża, rzepaku, rzepiku, buraków cukrowych, roślin białkowych, innych upraw polowych, owoców, warzyw, mleka surowego lub runa leśnego.

Należy podkreślić, że występujące powyżej wyrażenie „przeważająca działalność” oznacza rodzaj przeważającej działalności wskazany we wniosku o wpis do krajowego rejestru urzędowego podmiotów gospodarki narodowej, o którym mowa w Ustawie z dnia 29 czerwca 1995 roku o statystyce publicznej.

Warto dodać, że placówki handlowe korzystające z wyłączeń wskazanych w wyliczeniu (pkt 2, 5–7 i 28–30) są obowiązane do prowadzenia ewidencji miesięcznego przychodu ze sprzedaży, z podziałem na przychód z działalności określonej w pkt 2, 5–7 i 28–30 wyliczenia oraz przychód z pozostałej działalności.

Przedsiębiorca będący osobą fizyczną prowadzący handel wyłącznie osobiście, we własnym imieniu i na własny rachunek, może korzystać z nieodpłatnej pomocy małżonka, dzieci własnych, dzieci małżonka, dzieci przysposobionych, rodziców, macochy, ojczyma, rodzeństwa, wnuków, dziadków. Osoby te nie mogą być jednak pracownikami lub zatrudnionymi w placówce handlowej u przedsiębiorcy, który korzysta z ich nieodpłatnej pomocy.

Okolicznościowe wyjątki od zakazu handlu w niedziele i święta

Przepisy ustawy przewidują wyjątki od zakazu handlu w niedziele i święta, które mają okolicznościowy charakter. Oznacza to zatem, że zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy zakaz określony w art. 5 nie obowiązuje w:

1. kolejne dwie niedziele poprzedzające pierwszy dzień Bożego Narodzenia, z wyłączeniem niedzieli przypadającej na 24 grudnia. Jeżeli niedziela poprzedzająca pierwszy dzień Bożego Narodzenia przypada 24 grudnia, zakaz, o którym mowa w art. 5 ustawy, nie obowiązuje w kolejne dwie niedziele poprzedzające tę niedzielę;
2. niedzielę bezpośrednio poprzedzającą pierwszy dzień Wielkiej Nocy;
3. ostatnią niedzielę przypadającą w styczniu, kwietniu, czerwcu, i sierpniu

Jeżeli w niedzielę, o której mowa powyżej w wyliczeniu (pkt 3), przypada święto, przepis art. 5 ma zastosowanie (czyli zakaz obowiązuje).

Ograniczenia ustawowe obowiązujące 24 grudnia i w sobotę bezpośrednio poprzedzającą pierwszy dzień Wielkiej Nocy

Niezależnie od zakazu handlu w niedziele i święta ustawa zakłada także skrócenie czasu pracy w dni robocze będące dniami przedświątecznymi.

Odpowiednie postanowienia w tym zakresie zawiera art. 8 ustawy – zgodnie z tym przepisem 24 grudnia i w sobotę bezpośrednio poprzedzającą pierwszy dzień Wielkiej Nocy w placówkach handlowych:

• handel oraz wykonywanie czynności związanych z handlem;
• powierzanie pracownikowi lub zatrudnionemu wykonywania pracy w handlu oraz czynności związanych z handlem

– po godzinie 14.00 są zakazane, z wyjątkiem przypadków dopuszczalności pracy określonych w art. 6 ustawy.

Jeżeli 24 grudnia przypada w niedzielę, zakaz handlu przewidziany w art. 5 ustawy obowiązuje, z wyjątkami określonymi w art. 6 ustawy.

Wynagrodzenie, do którego pracownik ma prawo w związku ze zmniejszeniem wymiaru jego czasu pracy, oblicza się, stosując zasady obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego.

Ograniczenia w wykonywaniu pracy w placówkach handlowych – podsumowanie

Zasady podejmowania pracy w placówkach handlowych w dni wolne od pracy regulują przepisy odrębnej ustawy. Co do zasady praca oraz podejmowanie czynności związanych z handlem w niedziele i święta – są zabronione. W unormowaniach prawnych przewidziane są jednak wyjątki od zakazu pracy w dni ustawowo wolne. Wspomniane zakazy dotyczą zarówno pracowników, jak i zatrudnionych na podstawie umów prawa cywilnego.