Świadczenia dla rodziców powracających na rynek pracy

19 marca 2024 roku grupa posłów na Sejm RP przekazała Marszałkowi Sejmu projekt ustawy o wsparciu państwa dla rodziców powracających na rynek pracy. Wspomniany akt prawny ma wprowadzić świadczenie służące częściowemu pokryciu wydatków związanych z opieką nad dzieckiem w sytuacji powrotu rodziców na rynek pracy. Dowiedz się jakie świadczenia dla rodziców powracających na rynek pracy są przewidziane.

Rola państwa we wspieraniu rodziny

W uzasadnieniu projektu ustawy, jego autorzy wskazali, że polityka rodzinna to jeden z najważniejszych obszarów działania rządu. Docenienie i podkreślenie roli rodziny, zapewnienie poczucia bezpieczeństwa i dobrobytu znajdują się w centrum jego działań. Obowiązkiem państwa jest wsparcie rodzin. Wynika on wprost z art. 18 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, zgodnie z którym „[m]ałżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej”. Podobnie art. 71 Konstytucji stanowi w ust. 1, że „[p]aństwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej uwzględnia dobro rodziny. Rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza wielodzietne i niepełne, mają prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych”. Ust. 2 tego przepisu stanowi natomiast, że „[m]atka przed i po urodzeniu dziecka ma prawo do szczególnej pomocy władz publicznych, której zakres określa ustawa”.

Konstytucja zwraca również uwagę na wartość, jaką stanowi prawo do pracy i realizacji własnych celów oraz ambicji zawodowych. Art. 65 ust. 5 stanowi, że „[w]ładze publiczne prowadzą politykę zmierzającą do pełnego, produktywnego zatrudnienia poprzez realizowanie programów zwalczania bezrobocia, w tym organizowanie i wspieranie poradnictwa i szkolenia zawodowego oraz robót publicznych i prac interwencyjnych”. Nie budzi zatem wątpliwości, że zarówno rodzina i macierzyństwo, jak i prawo do pracy stanowią ważne konstytucyjne wartości, a rządzący zobowiązani są do działalności w duchu ich realizowania. Między tymi dwoma wartościami funkcjonować musi swoista równowaga. Nie należy realizować jednej z konstytucyjnych norm za cenę drugiej. Nie budzi również wątpliwości, że zawarty w konstytucji katalog instrumentów polityki społecznej ma charakter przykładowy, a nowe wyzwania oraz dynamiczne zmiany sytuacji społecznej i ekonomicznej prowadzą do konieczności wprowadzania kolejnych instrumentów polityki społecznej. Za przykłady tego rodzaju świadczeń uznać należy między innymi świadczenie „500+”, zmienione następnie na  „800+”, czy rodzinny kapitał opiekuńczy (od października zmieniony na świadczenie „aktywnie w domu”) .

Sytuacja demograficzna

Jak wskazują autorzy projektu, na powyższe konstytucyjne wartości nakładają się obecne wyzwania związane z sytuacją demograficzną Rzeczypospolitej Polskiej będące pochodną światowych trendów, na które państwa Europy Zachodniej nie znalazły do tej pory pełnego rozwiązania. Zjawisko to jest dobrze opisane w materiałach analitycznych Głównego Urzędu Statystycznego. W opracowaniu „Sytuacja demograficzna Polski” za rok 2022 GUS zwraca uwagę, że obserwowane od prawie 30 lat trendy procesów demograficznych wskazują, że sytuacja ludnościowa Polski jest trudna. W najbliższej perspektywie nie można spodziewać się znaczących zmian gwarantujących stabilny rozwój demograficzny. Nadal niski poziom dzietności będzie miał negatywny wpływ także na przyszłą liczbę urodzeń ze względu na zdecydowanie mniejszą w przyszłości liczbę kobiet w wieku rozrodczym. Z drugiej strony będzie powodować – przy jednoczesnym korzystnym zjawisku, jakim jest stosunkowo długie trwanie życia – zmniejszanie podaży pracy oraz coraz szybsze starzenie się społeczeństwa  poprzez przede wszystkim wzrost liczby i udziału w ogólnej populacji ludności w najstarszych rocznikach wieku.

Propozycja wprowadzenia świadczenia dla rodziców powracających na rynek pracy

Zdaniem autorów projektu ustawy odpowiedzią na wspomniane wyzwania jest odpowiedzialna polityka społeczna realizowana w formie świadczeń społecznych. Zgodnie z konstytucyjną zasadą pomocniczości powinny one umożliwiać beneficjentom dokonywanie wydatków na potrzeby ich gospodarstw domowych. Jednocześnie konieczne jest zawarcie pewnych „bezpieczników”, które zapobiegną marnotrawieniu świadczenia finansowanego ze środków wszystkich podatników.

Propozycją rozwiązania zarysowanych wyżej wyzwań jest świadczenie dla rodziców powracających na rynek pracy przyznawane na podstawie ustawy o wsparciu państwa dla rodziców powracających na rynek pracy. Celem świadczenia będzie częściowe pokrycie wydatków związanych z opieką nad dzieckiem w sytuacji powrotu rodziców na rynek pracy.

Wysokość świadczenia i warunki jego przyznawania

Proponowane rozwiązanie polega na przyznaniu rodzicowi, który po zakończeniu zasiłku macierzyńskiego dla rolnika, urlopu macierzyńskiego lub urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego ponownie podejmuje aktywność zawodową, świadczenia w wysokości 1500 złotych przez 36 miesięcy.

Świadczenie zgodnie z założeniem wnioskodawców będzie przysługiwało matce, ojcu, opiekunowi faktycznemu dziecka albo opiekunowi prawnemu dziecka. W pierwszej kolejności i co do zasady korzystać z niego w pierwszej kolejności będą matki, które zawiesiły aktywność zawodową po urodzenia dziecka na rzecz urlopu macierzyńskiego. Środki przekazywane w formie tego świadczenia muszą być wydatkowane na potrzeby rodzin.

Postępowanie prowadzone przez ZUS

Postępowanie w sprawie świadczenia dla rodziców powracających na rynek pracy będzie prowadził oraz świadczenie będzie wypłacał Zakład Ubezpieczeń Społecznych. W niektórych przypadkach określonych w ustawie postępowanie będzie prowadzone przez wojewodę właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się o świadczenie dla rodziców powracających na rynek pracy.

Ustalenie prawa do świadczenia oraz jego wypłata będą następowały odpowiednio na wniosek matki, ojca, opiekuna faktycznego dziecka albo opiekuna prawnego dziecka, zawierający:

• dane dotyczące osoby występującej o przyznanie świadczenia;
• dane dotyczące dzieci, na które ma być przyznane świadczenie;
• numer rachunku płatniczego w kraju lub numer wydanego w kraju instrumentu płatniczego w rozumieniu Ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 roku o usługach płatniczych;
• dokument potwierdzający podjęcie zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej.

Przyjęto zasadę, że prawo do świadczenia ustalane będzie na okres od 1 października do 30 września roku następnego; wnioski będą przyjmowane od 1 sierpnia danego roku. Będzie ono wypłacane się w okresach miesięcznych, nie później niż do ostatniego dnia miesiąca, za który zostało przyznane.

Wypłata będzie dokonywana w formie bezgotówkowej na wskazany przez osobę ubiegającą się o nie we wniosku numer rachunku płatniczego w kraju lub numer wydanego w kraju instrumentu płatniczego w rozumieniu Ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 roku o usługach płatniczych.

Waloryzacja kwoty świadczenia i delegacje ustawowe

Rada Ministrów będzie mogła, w drodze rozporządzenia, podnieść wysokość kwoty świadczenia, biorąc pod uwagę prognozowany średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem, przyjęty w ustawie budżetowej na dany rok kalendarzowy.

Minister właściwy do spraw rodziny będzie zobligowany do określenia, w drodze rozporządzenia, sposobu i trybu postępowania w sprawach o przyznanie oraz wzorów:

• wniosku o ustalenie prawa do świadczenia dla rodziców powracających na rynek pracy;
• oświadczeń o dochodach rodziny, w tym oświadczeń osób rozliczających się na podstawie przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne;
• oświadczeń o wielkości gospodarstwa rolnego, 

kierując się koniecznością zapewnienia prawidłowego przebiegu postępowania w sprawach o przyznanie świadczenia dla rodziców powracających na rynek pracy oraz przekazywania drogą elektroniczną dokumentacji niezbędnej do sprawnej realizacji zadań w zakresie świadczenia dla rodziców powracających na rynek pracy.

Ponadto minister właściwy do spraw rodziny będzie zobowiązany do określenia, w drodze rozporządzenia, wzorów i sposobu sporządzania sprawozdań rzeczowo-finansowych organu właściwego i wojewody z wykonywania zadań z zakresu świadczenia dla rodziców powracających na rynek pracy oraz terminów i sposobów ich przekazywania, uwzględniając potrzebę zapewnienia kompletności i jednolitości informacji przekazywanych przez podmioty realizujące ustawę oraz skutecznej realizacji zadań z zakresu świadczenia dla rodziców powracających na rynek pracy finansowanych z budżetu państwa.

Autorzy projektu oszacowali, że koszt rozwiązań wprowadzanych ustawą wyniesie około 1,5 miliarda złotych. 22 marca 2024 roku projekt został skierowany przez Marszałka Sejmu do konsultacji.