Świadczenie wspierające a poziom potrzeby wsparcia
W ustawie z dnia 7 lipca 2023 roku o świadczeniu wspierającym określono warunki nabywania prawa do świadczenia wspierającego oraz zasady jego przyznawania i wypłacania. Jego celem jest udzielenie pomocy osobom z niepełnosprawnościami mającym potrzebę wsparcia, służącej częściowemu pokryciu wydatków związanych z zaspokojeniem ich szczególnych potrzeb życiowych. Przysługuje ono osobie w wieku od ukończenia 18. roku życia, posiadającej decyzję ustalającą poziom potrzeby wsparcia.
Czym jest potrzeba wsparcia?
Zgodnie z art. 4b Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych – dalej: ustawa o niepełnosprawności – potrzeba wsparcia to następstwo braku lub utraty autonomii fizycznej, psychicznej, intelektualnej lub sensorycznej. Przy ustaleniu potrzeby wsparcia bierze się pod uwagę, adekwatnie do wieku oraz niepełnosprawności fizycznej, psychicznej, intelektualnej lub sensorycznej, zdolność osoby do samodzielnego wykonywania określonych czynności związanych z obszarami codziennego funkcjonowania oraz rodzaj wymaganego wsparcia, z uwzględnieniem czasu niezbędnego do jej wykonania oraz konieczności wsparcia przez inną osobę lub technologię wspomagającą, mającą na celu zapewnienie zwiększenia lub utrzymania niezależności osoby niepełnosprawnej.
Potrzebę wsparcia ustala się osobom:
zakwalifikowanym przez organy orzekające do jednego z trzech stopni niepełnosprawności (znacznego, umiarkowanego lub lekkiego);
osobom posiadającym orzeczenia lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o: całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy oraz o niezdolności do samodzielnej egzystencji, ustalone na podstawie art. 12 ust. 2 i 3 oraz art. 13 ust. 5 Ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych;
osobom, które przed dniem wejścia w życie ustawy o niepełnosprawności zostały zaliczone do jednej z grup inwalidów, oraz osobom o stałej albo długotrwałej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym.
Jak ustala się potrzebę wsparcia?
Poziom potrzeby wsparcia ustalany jest w wartościach punktowych, w skali od 0 do 100, na podstawie obserwacji, wywiadu bezpośredniego oraz oceny funkcjonowania osoby ubiegającej się o ustalenie poziomu potrzeby wsparcia, przy zastosowaniu formularza w zakresie ustalania poziomu potrzeby wsparcia dla osób zaliczonych do stopnia niepełnosprawności, a także na podstawie informacji wskazanych w kwestionariuszu samooceny trudności w zakresie wykonywania czynności związanych z funkcjonowaniem.
Ustalenia poziomu potrzeby wsparcia dokonuje się, za zgodą osoby ubiegającej się o nie, w miejscu jej stałego pobytu na terenie Rzeczypospolitej Polskiej albo w siedzibie wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności, albo w miejscu przez niego wyznaczonym, spełniającym warunki dostępności dla osób ze szczególnymi potrzebami.
Decyzję ustalającą poziom potrzeby wsparcia wydaje wojewódzki zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności, na wniosek osoby, której decyzja ma dotyczyć, albo na wniosek powiatowego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności, ośrodka pomocy społecznej lub centrum usług społecznych. Wspomniane rozstrzygnięcie wydawane jest na okres, na który dana osoba została zaliczona do osób niepełnosprawnych na podstawie ostatecznego orzeczenia, jednakże nie dłuższy niż 7 lat.
W przypadku zmiany zdolności do samodzielnego wykonywania określonych czynności związanych z codziennym funkcjonowaniem oraz rodzaju wymaganego wsparcia osoba, w stosunku do której została wydana decyzja ustalająca poziom potrzeby wsparcia, może w każdym czasie wystąpić z wnioskiem o wydanie nowej decyzji (art. 4c ust. 1 i 2, art. 6b3 ust. 1, art. 6b5 ust. 3, art. 6b6 ust. 1 ustawy o niepełnosprawności).
Postać i treść wniosku o wydanie decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia
Wniosek do wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności o wydanie decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia składa się w postaci:
elektronicznej za pomocą systemu teleinformatycznego utworzonego przez ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego (z uwierzytelnieniem użytkownika przy użyciu profilu zaufanego, profilu osobistego lub innego środka identyfikacji elektronicznej wydanego w systemie identyfikacji elektronicznej przyłączonym do węzła krajowego identyfikacji elektronicznej) albo
papierowej.
Wniosek zawiera:
dane osoby ubiegającej się o wydanie decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia lub dane przedstawiciela ustawowego tej osoby, obejmujące: imię i nazwisko, datę i miejsce urodzenia; numer PESEL, a w przypadku gdy nie nadano numeru PESEL – numer i serię dokumentu potwierdzającego tożsamość; adres miejsca zameldowania; adres miejsca stałego pobytu, jeżeli jest inny niż adres miejsca zameldowania; numer telefonu i adres poczty elektronicznej, jeżeli posiada; dane o dokumencie tożsamości;
informację o posiadaniu, przez osobę ubiegającą się o wydanie decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia, ostatecznego orzeczenia ustalającego stopień niepełnosprawności albo innego równoważnego orzeczenia, oraz o okresie, na który zostało wydane;
informację o złożeniu wniosku o wydanie orzeczenia ustalającego stopień niepełnosprawności;
informację o wyrażeniu zgody albo jej braku na ustalenie poziomu potrzeby wsparcia pod adresem miejsca stałego pobytu.
Wniosek składany przez osobę upoważnioną do reprezentowania pełnoletniej osoby niepełnosprawnej zawiera dodatkowo dane tej osoby.
Dołącza się do niego wypełniony kwestionariusz samooceny trudności w zakresie wykonywania czynności związanych z funkcjonowaniem, który służy dokonaniu samooceny przez osobę ubiegającą się o wydanie decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia w zakresie ograniczenia lub utraty jej autonomii fizycznej, psychicznej, intelektualnej lub sensorycznej w wykonywaniu określonych czynności związanych z obszarami codziennego funkcjonowania, z uwzględnieniem oceny poszczególnych czynności wyrażonych w wartościach punktowych, oraz wskazaniem oczekiwanego wsparcia i jego częstotliwości.
Wnioski rozpatrywane są w terminie nie dłuższym niż 3 miesiące od dnia wpływu do wojewódzkiego zespołu (art. 6b3 ust. 4, art. 6b4 ustawy o niepełnosprawności).
Wzory wniosku o wydanie decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia i kwestionariusza samooceny trudności w zakresie wykonywania czynności związanych z funkcjonowaniem zostały określone w Rozporządzeniu Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 11 grudnia 2023 roku.
Prawo do świadczenia wspierającego
W następstwie uzyskania decyzji o poziomie potrzeby wsparcia, w której potrzebę tę określono na poziomie od 70 do 100 punktów, osobie niepełnosprawnej w wieku od ukończenia 18. roku życia przysługuje prawo do świadczenia wspierającego. Świadczenia tego nie otrzyma jednak osoba, która:
została umieszczona w domu pomocy społecznej, w rodzinnym domu pomocy, zakładzie opiekuńczo-leczniczym, zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym, placówce zapewniającej całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku, o której mowa w przepisach o pomocy społecznej, zakładzie karnym, zakładzie poprawczym, areszcie śledczym albo schronisku dla nieletnich;
jest uprawniona za granicą do świadczenia o podobnym charakterze do świadczenia wspierającego, chyba że dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej lub na tę osobę inna osoba jest uprawniona za granicą do świadczenia na pokrycie wydatków związanych z opieką, chyba że dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.
Wysokość świadczenia, w zależności od liczby punktów określających poziom potrzeby wsparcia, waha się między równowartością 220% a 40% renty socjalnej, która od 1 marca 2024 roku wynosi 1780,96 zł. Wysokość świadczenia wspierającego zaokrągla się do pełnych złotych w górę.
W razie śmierci osoby uprawnionej pobierane przez nią świadczenie wspierające przysługuje osobie wspólnie z nią zamieszkującej i gospodarującej za pełny miesiąc, w którym nastąpił zgon, o ile świadczenie to nie zostało za ten miesiąc wypłacone już osobie uprawnionej. Roszczenie o wypłatę świadczenia w tych warunkach wygasa po upływie 12 miesięcy od dnia śmierci osoby, której świadczenie wspierające przysługiwało.
Ustalenia prawa do świadczenia wspierającego oraz jego wypłaty dokonuje ZUS na wniosek osoby uprawnionej lub osoby upoważnionej do jej reprezentowania. Prawo do świadczenia wspierającego ustala się na czas ważności decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia do ostatniego dnia miesiąca, w którym upływa termin ważności tej decyzji.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych wypłaca świadczenie wspierające wyłącznie w formie bezgotówkowej na wskazany we wniosku numer rachunku płatniczego w kraju lub numer wydanego w kraju instrumentu płatniczego w rozumieniu Ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 roku o usługach płatniczych (art. 3 ust. 2, art. 4, art. 5, art. 7, art. 9 ust. 1, art. 26 ust. 5 ustawy o świadczeniu wspierającym).
Omówione wyżej nowe regulacje dotyczące ustalania poziomu potrzeby wsparcia pozwalają na wyodrębnienie osób z niepełnosprawnością, do których powinno być kierowane wsparcie w najszerszym zakresie. Osoby z wysokim poziomem wspomnianej potrzeby mogą otrzymywać pomoc finansową w postaci świadczenia wspierającego.
