Prawo do urlopu dodatkowego w 2024 roku

Osobom posiadającym stopień niepełnosprawności przysługuje więcej przywilejów pracowniczych, m.in. prawo do urlopu dodatkowego. Kto może otrzymać ponadprogramowe dni urlopu i jaki jest ich wymiar? Odpowiedzi na te pytania przedstawione zostaną poniżej.

Prawo do urlopu dodatkowego

Zgodnie z art. 19 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych urlop dodatkowy przysługuje osobie, która posiada:

• znaczny stopnień niepełnosprawności lub
• umiarkowany stopień niepełnosprawności.

Urlop dodatkowy przysługuje w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym. Dodatkowy urlop wypoczynkowy udzielany jest na takich samych zasadach jak zwykły urlop wypoczynkowy. Czyli dla osoby zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności całościowy wymiar urlopu wypoczynkowego będzie wynosił odpowiednio:

•  30 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat;
•  36 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat.

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 29 czerwca 2005 roku, sygn. akt II PK 339/04, prawo do urlopu dodatkowego przysługuje pracownikowi zaliczonemu do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, chociażby nie wystąpił do pracodawcy o przyznanie takiego świadczenia.

Ponadto warto pamiętać, że opóźnienie w doręczeniu przez pracownika niepełnosprawnego orzeczenia o niepełnosprawności nie ma wpływu na uprawnienia urlopowe. Natomiast roszczenie o dodatkowy urlop wypoczynkowy przedawnia się z upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie to stało się wymagalne.

Pierwszy urlop dodatkowy

Zwykle osobie niepełnosprawnej uprawnienia nabyte w związku z posiadaniem orzeczenia przysługują od dnia, od którego osoba taka została wliczona do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych, czyli od momentu przedstawienia pracodawcy orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność. Jednak w przypadku prawa do pierwszego urlopu dodatkowego nabywa się je dopiero po przepracowaniu roku po dniu przyznania jednego z tych stopni niepełnosprawności. Za dzień przyznania stopnia niepełnosprawności należy uznać dzień posiedzenia zespołu orzekającego (data wydania orzeczenia).

Przykład 1.

Pan Jan zatrudniony od 1 stycznia 2010 roku 15 stycznia 2024 roku przedstawił pracodawcy orzeczenie o zaliczeniu go do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności z dniem 9 marca 2024 roku. Prawo do urlopu dodatkowego nabędzie 9 marca 2024 roku.

Często problematyczne staje się ustalenie rocznego okresu pracy, po którym pracownik nabywa prawo do pierwszego urlopu z tytułu niepełnosprawności. W tym celu stosuje się regulacje Kodeksu pracy, czyli wlicza się do niego okresy poprzedniego zatrudnienia bez względu na przerwy w zatrudnieniu oraz sposób ustania stosunku pracy. W przypadku przerw między kolejnymi zatrudnieniami (nawet u różnych pracodawców) okresy sumuje się, ale – co ważne – liczy się niepokrywające się ze sobą okresy zatrudnienia. W chwili, w której pracownik osiąga rok pracy, nabywa prawo do dodatkowego urlopu. Pierwszego urlopu dodatkowego udziela pracodawca, u którego osoba niepełnosprawna pozostaje w zatrudnieniu w chwili osiągnięcia rocznego okresu pracy.

Przykład 2.

Pani Anna 4 lutego 2023 roku otrzymała orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. W firmie x pracowała na umowie o pracę od 1 stycznia 2023 roku do 31 grudnia 2023 roku. W firmie y pracowała od 1 listopada 2023 roku do 31 stycznia 2024 roku. 1 lutego 2024 roku rozpoczęła pracę w firmie z. prawo do urlopu dodatkowego pani Anna nabyła z dniem 4 lutego 2024 roku.

Istotną kwestią pozostaje fakt, że pierwszy urlop dodatkowy nabywany jest w pełnym wymiarze. W kolejnych latach pracownik uzyskuje prawo do kolejnych urlopów dodatkowych już w pierwszym dniu roku kalendarzowego, w którym pracownik pozostaje w zatrudnieniu.

Przykład 3.

Pan Karol posiada orzeczenie o zaliczeniu go do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności z dniem 20 listopada 2023 roku. Prawo do 10 dni dodatkowego urlopu nabędzie 20 listopada 2024 roku. 1 stycznia 2025 roku pracownik uzyska prawo do kolejnego urlopu dodatkowego, pod warunkiem że w tym dniu będzie pozostawał w zatrudnieniu.

W przypadku zmiany stopnia niepełnosprawności, np. z umiarkowanego na lekki, a za jakiś czas z powrotem na umiarkowany, pracownik nie musi ponownie przepracować roku dla nabycia prawa do urlopu dodatkowego – wlicza mu się tu wcześniejszy okres zatrudnienia, w którym ma umiarkowany stopień niepełnosprawności.

Przykład 4.

Pani Kamila zatrudniona jest w firmie abc od 3 lutego 2012 roku. W okresie od 5 czerwca 2014 roku do 16 listopada 2020 roku posiadała umiarkowany stopień niepełnosprawności. Prawo do pierwszego urlopu dodatkowego otrzymała po przepracowaniu roku, czyli 5 czerwca 2015 roku. Od 17 listopada 2020 roku pani Kamila posiada lekki stopień niepełnosprawności. 25 czerwca 2023 roku otrzymała ponownie umiarkowany stopień niepełnosprawności i od tego dnia przysługuje jej dodatkowy urlop.

Urlop dodatkowy jest proporcjonalny?

Wymiar urlopu dodatkowego dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika.

Dodatkowy urlop pracownika niepełnosprawnego, tak jak zwykły urlop, ulega zmniejszeniu proporcjonalnie do przepracowanego okresu, jeśli pracownik nie przepracował całego roku kalendarzowego. Wyjątkową sytuacją jest przyznanie pierwszego urlopu dodatkowego – ten przysługuje zawsze w wymiarze 10 dni. Przy czym w przypadku niepełnego etatu wymiar urlopu dodatkowego ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy, który obowiązuje pracownika.

Natomiast jeżeli osoba zaliczona do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności utraci status osoby niepełnosprawnej lub też zostanie zaliczona do lekkiego stopnia niepełnosprawności, nie traci prawa do urlopów, do których nabyła prawo przed utratą tego statusu lub zmianą stopnia niepełnosprawności na lekki. Nie stosuje się tu zasady urlopu w wymiarze proporcjonalnym, a utrata bądź zmiana stopnia niepełnosprawności powoduje wyłącznie utratę prawa do kolejnego dodatkowego urlopu wypoczynkowego.

Przykład 5.

Pani Jadwiga w 2024 roku 1 stycznia uzyskała 10 dni urlopu dodatkowego, a z 2023 roku pozostało jej 2 dni tego urlopu. 17 czerwca utraci status osoby niepełnosprawnej. W takiej sytuacji pani Jadwiga może wykorzystać urlop dodatkowy zarówno zaległy z 2023, jak i 10 dni z 2024 roku. Dopiero w kolejnym roku nie otrzyma prawa do przyznania kolejnych 10 dni urlopu dodatkowego.

Istotne jest to, że dodatkowy urlop przechodzi na rok następny i należy go udzielić najpóźniej do końca trzeciego kwartału kolejnego roku kalendarzowego.

Dodatkowe zwolnienia od pracy

Osoba o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności ma także prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia w celu:

• uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym w wymiarze do 21 dni roboczych (nie częściej niż raz w roku);
• wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających, uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy.

Na podstawie ustaleń między pracodawcą a osobą niepełnosprawną konieczne jest wykazanie i udokumentowanie niemożności wykonania zabiegów poza godzinami pracy. Niedopuszczalne jest ocenianie przez pracodawcę, czy naprawdę niezbędne są określone badania, zabiegi lekarskie, sprzęt lub jego naprawa.

Osoby niepełnosprawne posiadają dodatkowe uprawnienia w pracy. Jednym z nich jest prawo do urlopu dodatkowego. Dla osoby niepełnosprawnej najtrudniejszą kwestią pozostaje ustalenie, czy i od kiedy przysługuje jej urlop dodatkowy. Dlatego warto znać zasady przyznawania pierwszego urlopu, aby znać swoje prawa w pracy.