Urlop bezpłatny - w jakich sytuacjach można z niego skorzystać?

Pracownik, który jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę, ma prawo korzystać z różnego rodzaju urlopów. Wszystkie z nich są gwarantowane przez przepisy Kodeksu pracy. Zdarzają się jednak sytuacje, kiedy pracownik wykorzysta cały przysługujący mu wymiar urlopu lub gdy otrzymał inną (krótką) propozycję pracy, z której chciałby skorzystać. W obu przypadkach najczęściej wykorzystywany jest urlop bezpłatny. W niniejszym artykule odpowiadamy na pytanie, kiedy można go wziąć.

Urlop bezpłatny – charakterystyka

Urlop bezpłatny jest opisany w art. 174 i 174.1 Kodeksu pracy. Traktuje się go jako okres zawieszenia stosunku pracy. Co to oznacza? W czasie kiedy pracownik przebywa na urlopie bezpłatnym, nie otrzymuje wynagrodzenia. Tym samym zwolniony jest z wykonywania pracy na rzecz pracodawcy. Jednocześnie za ten okres pracodawca nie opłaca za pracownika składek społecznych, w tym ubezpieczenia chorobowego, co powoduje, że pracownik w trakcie urlopu bezpłatnego traci prawo do świadczeń chorobowych (np. zasiłku chorobowego lub macierzyńskiego).

Urlop bezpłatny na wniosek pracownika

Co do zasady urlop bezpłatny jest udzielany na pisemny wniosek pracownika. Nie powinien wysyłać go za niego pracodawca. Należy zwrócić uwagę, że wniosek pracownika o udzielenie takiego urlopu nie musi posiadać uzasadnienia. Pracodawca ma prawo odmówić udzielenia urlopu bezpłatnego i, co ważne, również nie musi uzasadniać swojej decyzji.

Czas trwania urlopu bezpłatnego

Przepisy nie wskazują limitu czasu, na jaki można udzielić pracownikowi urlopu bezpłatnego. Tym samym może on trwać od kilku dni do nawet kilku lat. W praktyce jednak urlop bezpłatny udzielany jest najczęściej na okres od kilku dni do 3 miesięcy. Przy podjęciu urlopu bezpłatnego na dłuższy okres strony najczęściej zastrzegają możliwość przerwania urlopu z ważnych powodów, zarówno pracownika, jak i pracodawcy.

Urlop bezpłatny na czas pracy u innego pracodawcy

Istnieje szczególny rodzaj udzielenia urlopu bezpłatnego. Pracodawca udziela urlopu bezpłatnego pracownikowi na czas wykonywania pracy u innego pracodawcy. W takim przypadku sytuacja jest odwrotna. To pracodawca, za pisemną zgodą pracownika, udziela mu urlopu bezpłatnego na czas wykonywania pracy u innego pracodawcy; wyjątkowo także urlop bezpłatny wliczany jest do stażu pracy u pracodawcy udzielającego urlopu.

Powrót do pracy po urlopie bezpłatnym

Po zakończeniu urlopu bezpłatnego pracownik ma prawo wrócić do pracy. Pracodawca nie może odmówić tego pracownikowi. Jednak jeśli pracownik nie stawi się w miejscu pracy po wykorzystaniu urlopu, pracodawca ma prawo wypowiedzieć mu umowę bez okresu wypowiedzenia, z winy pracownika.

Urlop bezpłatny a świadczenia z ZUS-u

Urlop bezpłatny jest przerwą w świadczeniu pracy, pracownik na czas urlopu nie realizuje obowiązku pracowniczego. Przebywanie na urlopie ma również wpływ na uzyskanie świadczeń chorobowych przez pracownika.

Pracownik, który udał się na urlop bezpłatny, nie otrzyma więc zasiłku chorobowego, w tym zasiłku:

• opiekuńczego,
• macierzyńskiego,
• wyrównawczego,
• świadczenia rehabilitacyjnego.

Przykład 1.

Pan Tomasz złożył wniosek i udał się na urlop bezpłatny od 1 sierpnia 2020 roku do 31 sierpnia 2020 roku. W okresie tym pracownik zachorował, był niezdolny do pracy od 16 sierpnia do 28 sierpnia. Pracownik ten nie otrzyma więc wypłaty świadczenia chorobowego, ponieważ jego absencja chorobowa wystąpiła podczas urlopu bezpłatnego.

Zasiłek po urlopie bezpłatnym 

Może wystąpić sytuacja, że pracownik w trakcie urlopu bezpłatnego zachorował i jego nieobecność chorobowa ciągle trwa, nawet już po zakończeniu urlopu bezpłatnego. Co wtedy? W tym przypadku, jeśli niezdolność do pracy z powodu choroby, opieki lub macierzyństwa powstanie w okresie urlopu bezpłatnego i trwa po zakończeniu tego urlopu, pracownik ma prawo do zasiłków, a także do wynagrodzenia chorobowego, ale wyłącznie za okres niezdolności do pracy przypadający po urlopie.

Przykład 2.

Pan Arkadiusz przebywa na urlopie bezpłatnym, o który wnioskował, od 1 lipca do 31 lipca. W trakcie przebywania na urlopie bezpłatnym zachorował i jego absencja trwa nieprzerwanie od 15 lipca do 12 sierpnia. W tym roku kalendarzowym pracownik wykorzystał już wcześniej 30 dni wypłaty wynagrodzenia chorobowego. Za okres niezdolności do pracy przypadający w okresie urlopu bezpłatnego, tj. od 15 do 31 lipca pracownikowi nie przysługują świadczenia chorobowe. Za okres niezdolności do pracy przypadający po urlopie bezpłatnym pracownikowi przysługuje:

• za okres od 1 do 3 sierpnia (3 dni) – wynagrodzenie chorobowe,
• za okres od 4 do 12 sierpnia – zasiłek chorobowy.

Co ciekawe, jeśli pracownik przebywa na urlopie bezpłatnym i termin zakończenia urlopu przypada na dzień zakończenia stosunku pracy, pracownikowi temu w razie jego zachorowania nie przysługuje prawo do zasiłku chorobowego za okres przypadający w trakcie trwania urlopu bezpłatnego. Pracownik otrzyma jednak zasiłek chorobowy, jeśli będzie kontynuował zwolnienie chorobowe po urlopie bezpłatnym. Zasiłek w tym przypadku – jeśli zatrudnienie ustanie – wypłaca ZUS.

Podsumowanie

Urlop bezpłatny jest szczególnym rodzajem urlopu, bowiem pracownik nie otrzymuje za ten czas wynagrodzenia za pracę, a wręcz traci uprawnienia pracownicze, np. prawo do wypłaty zasiłku chorobowego podczas trwania nieobecności. Urlop bezpłatny, jeśli wnioskuje o niego pracownik, nie wlicza się do stażu pracy pracownika; inaczej jest w przypadku, kiedy to pracodawca udziela urlopu bezpłatnego na czas wykonywania pracy u innego pracodawcy – wtedy okres ten wlicza się do stażu. Pracownicy dość często korzystają z tego urlopu w sytuacji, gdy wyczerpią już limit urlopu wypoczynkowego, a potrzebują dni wolnych w pracy.