Bezpłatny urlop – jaki ma wpływ na wymiar urlopu wypoczynkowego nabywanego w pierwszym roku pracy?

Prawo do wypoczynku jest jednym z nadrzędnych uprawnień przysługujących każdemu pracownikowi zatrudnionemu na podstawie umowy o pracę. Dla pracowników rozpoczynających swoją karierę urlop wypoczynkowy wynosi 20 dni, natomiast dla pracowników z 10-letnim stażem – 26 dni. Nie jest to jednak tak oczywiste w sytuacji, gdy pracownik podejmuje pracę po raz pierwszy w życiu. Wówczas uzyskuje on prawo do urlopu proporcjonalnie do upływu każdego miesiąca pracy. Jednocześnie warunkiem naliczania prawa do urlopu wypoczynkowego są nieprzerwane okresy pracy w każdym miesiącu. Jaki wpływ na wymiar urlopu wypoczynkowego będzie miał bezpłatny urlop?

Materia urlopu wypoczynkowego została uregulowana przepisami art. 152–173 Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (dalej jako kp), natomiast urlopu bezpłatnego – w przepisach art. 174–174(1) kp. Zgodnie z wymienionymi przepisami urlop wypoczynkowy w pierwszym roku pracy jest świadczeniem jednorazowym, przysługującym w roku rozpoczęcia życia zawodowego. Nabywany jest przez pracownika „od dołu”, co oznacza, że z każdym miesiącem pracownikowi przysługuje 1/12 dni z rocznej puli urlopu. Nowo zatrudniony pracownik może wziąć również bezpłatny urlop, jednak wówczas utraci on prawo do urlopu wypoczynkowego za okres spędzony na urlopie bezpłatnym.

Prawo do urlopu w pierwszym roku pracy

W pierwszym roku pracy pracownik nabywa prawo do urlopu wypoczynkowego proporcjonalnie do upływu każdego miesiąca wykonywania faktycznej pracy zawodowej. Ma to miejsce właśnie, kiedy pracownik podejmuje pierwsze w życiu zatrudnienie. Wówczas z upływem każdego miesiąca zatrudnienia wymiar urlopu wynosi 1/12 wymiaru urlopu przysługującego mu po przepracowaniu roku. W większości wypadków (wyjątek stanowią etaty nauczycielskie) urlop ten będzie wynosił 20 dni w danym roku kalendarzowym. Pracownik będzie więc nabywał z upływem każdego miesiąca pozostawania w stosunku pracy urlop w wymiarze 1/12 z 20 dni, tj. 1,66 dnia urlopu za każdy miesiąc pracy.

Należy pamiętać, że reguła zaokrąglania w górę do pełnego dnia urlopu nie ma w tym wypadku zastosowania. Pracodawca może jednak, z korzyścią dla pracownika, zaokrąglić w górę ustalony wymiar urlopu do pełnych godzin lub do pełnych dni, pamiętając przy tym, aby wymiar urlopu pracownika w roku kalendarzowym nie przekroczył przysługującego mu wymiaru 20 dni (tj. 160 godzin).

Jak liczyć miesiąc pracy?

Prawo do częściowego urlopu uzyskuje się po zakończeniu każdego kolejnego miesiąca zatrudnienia. Nie chodzi tu jednak o miesiące kalendarzowe, a o te faktycznie przepracowane, które zaczynają się w dniu odpowiadającym dacie zatrudnienia, a kończą w dniu poprzedzającym kolejną taką datę. Na przykład w przypadku zatrudnienia 15 marca miesiąc kończy się 14 kwietnia.

Powyższe potwierdza wyrok Sądu Najwyższego z 21 maja 1991 r. (sygn. akt: I PZP 16/91), w którym podkreślono, że „okres pracy powinien być ustalony przy uwzględnieniu potocznego sposobu liczenia terminów w taki sposób, że jego upływ następuje w dniu bezpośrednio poprzedzającym dzień, który nazwą lub datą odpowiada dniowi, w którym liczenie terminu rozpoczęto”.

W pierwszym roku zatrudnienia do okresu pracy, od którego zależy nabycie prawa do pierwszego urlopu, zalicza się wszystkie okresy zatrudnienia w danym roku kalendarzowym. Oznacza to, że jeżeli pracownik w pierwszym roku zatrudnienia zmieniał trzykrotnie miejsce pracy, a w każdym z tych miejsc przepracował po 2 miesiące, to u ostatniego pracodawcy posiada 10 dni urlopu (6 × 1/12 × 20 dni urlopu).

Co w przypadku, gdy praca odbywa się w niepełnym wymiarze godzin?

Wymiar urlopu w pierwszym roku zatrudnienia w niepełnym wymiarze oblicza się proporcjonalnie do ustalonego w umowie wymiaru czasu pracy. Zgodnie z art. 1542 kp dla pracowników niepełnoetatowych urlopu udziela się w dniach, ale rozlicza w godzinach. Przy udzielaniu urlopu 1 dzień odpowiada 8 godzinom pracy. Dla pracownika podejmującego pracę po raz pierwszy będzie to 160 godzin urlopu w ciągu całego roku.

Udzielając urlopu, pracodawca powinien odjąć z ogólnego wymiaru urlopu pracownika tyle godzin, ile ich przypada w ustalonym dla niego na ten dzień pracy rozkładzie czasu pracy.

Przykład 1.

Pan Jan podpisał umowę o pracę na 1/2 etatu. Jest to jego pierwsza praca w życiu. Pan Jan ukończył studia wyższe, w związku z czym, zgodnie z art. 155 § 1 kp, nalicza mu się 8 lat stażu pracy. Pan Jan ma prawo do uzyskania urlopu wypoczynkowego w wymiarze 20 dni w ciągu całego roku kalendarzowego. Z każdym przepracowanym miesiącem pan Jan uzyskuje prawo do 0,83 dnia urlopu, tj. do 6 godz. i 40 min. urlopu.

Wynika to z obliczeń:

1/2 (etatu) × 1/12 (liczba miesięcy) × 20 (wymiar rocznego urlopu) = 0,83 dnia.

1/2 (etatu) × 1/12 (liczba miesięcy) × 160 godzin (20 dni × 8 godzin dziennie) = 6,66 = 6 godz. 40 min.

Po przepracowaniu 3 pełnych miesięcy pan Jan może skorzystać z 2,5 dnia urlopu, czyli z 20 godzin urlopu. Chciałby jednak skorzystać z urlopu wypoczynkowego w wymiarze 5 dni kalendarzowych. Może tego dokonać, ponieważ w jego przypadku znaczenie ma pula godzin przysługującego mu urlopu. Pan Jan pracuje od poniedziałku do piątku po 4 godziny, co oznacza, że przez 5 dni urlopu wypoczynkowego wykorzysta przysługujące mu 20 godzin.

Bezpłatny urlop - kto ma prawo?

Pracownik po raz pierwszy podejmujący aktywność zawodową ma takie samo prawo do urlopu bezpłatnego, jak inne zatrudnione osoby z większym stażem. W czasie urlopu bezpłatnego stosunek pracy nie ustaje, ale zostaje czasowo zawieszony. Ten rodzaj urlopu udzielany jest na wniosek pracownika i tylko od uznania pracodawcy zależy jego realizacja. Bez względu na przyczyny uzasadniające wniosek pracodawca ma prawo odmówić udzielenia urlopu. Istotą urlopu bezpłatnego jest zwolnienie pracownika z obowiązku wykonywania zatrudnienia, a pracodawcy z obowiązku wypłacania wynagrodzenia.

Bezpłatny urlop a urlop wypoczynkowy

Okres urlopu bezpłatnego nie wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze, co oznacza, że za czas tego urlopu pracownik nie uzyska uprawnienia do urlopu wypoczynkowego. Sposób ustalania urlopu wypoczynkowego po okresie skorzystania z bezpłatnego urlopu zależy od tego, czy pracownik nabył już prawo do kolejnego urlopu wypoczynkowego na dany rok kalendarzowy, czy też nie. Jeżeli prawo nie zostało jeszcze nabyte, to po powrocie do pracy z bezpłatnego urlopu pracownikowi przysługuje urlop proporcjonalny do okresu pozostałego do końca roku. W przypadku, gdy umowa o pracę ma charakter terminowy (na czas oznaczony) i kończy się przed upływem roku kalendarzowego, urlop powinien być proporcjonalny do okresu, jaki pozostał do końca zatrudnienia.

Przykład 2.

Pan Jan rozpoczął swoją pierwszą pracę w pełnym wymiarze czasu pracy 1 kwietnia 2021 r. Od 15 maja do 14 lipca 2021 r., za zgodą pracodawcy, skorzystał z bezpłatnego urlopu.

W ciągu dwumiesięcznego bezpłatnego urlopu pan Jan nie nabywał prawa do urlopu wypoczynkowego. W efekcie pan Jan w okresie od 1 kwietnia do 15 maja (1 pełny miesiąc) uzyskał prawo do 1/12 wymiaru urlopu. Kolejny raz uzyska prawo do urlopu dopiero 31 lipca. Wynika to z faktu, że dla uzyskania 1/12 wymiaru urlopu potrzebny jest pełny miesiąc, na który w tym wypadku będzie składał się okres przed rozpoczęciem urlopu bezpłatnego, tj. od 1 do 14 maja oraz po jego zakończeniu, a więc od 15 do 31 lipca.

Przykład 3.

Pani Maria została zatrudniona w swojej pierwszej pracy 5 lipca 2021 r. Od 15 lipca do 31 sierpnia 2021 r. skorzystała z bezpłatnego urlopu. 18 września 2019 r. pani Maria rozwiązała umowę o pracę za porozumieniem stron. Do końca 2021r. Pani Maria nie podjęła pracy. W ciągu całego 2019 r. pani Maria przepracowała łącznie 28 dni. Oznacza to, że nie uzyskała ona w tym roku żadnego dnia urlopu wypoczynkowego, ponieważ nie przepracowała ani jednego pełnego miesiąca.

Wpływ bezpłatnego urlopu na wymiar urlopu wypoczynkowego nabywanego w pierwszym roku pracy – podsumowanie

Pracownik podejmujący pracę po raz pierwszy w życiu, w roku kalendarzowym, w którym podjął pracę, uzyskuje prawo do urlopu z upływem każdego miesiąca pracy, w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu przysługującego mu po przepracowaniu roku. Okres, w którym pracownik skorzystał z urlopu bezpłatnego, nie jest wliczany do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze i socjalne, w tym również prawo do urlopu wypoczynkowego. Ujmując to w najprostszy sposób, korzystanie w pierwszym roku kalendarzowym pracy z urlopu bezpłatnego przesuwa w czasie nabycie prawa do urlopu wypoczynkowego za każdy miesiąc pracy.