Wcześniejsza emerytura nauczycieli

Unormowania ujęte w ramach systemu prawa oświatowego ulegają częstym zmianom. Jedną z nich jest nowelizacja Karty Nauczyciela, która wprowadza w kolejnym roku szkolnym powszechną możliwość skorzystania przez nauczycieli z wcześniejszej emerytury na nowych zasadach. Na jakiej zatem podstawie będzie przysługiwać wcześniejsza emerytura nauczycieli? Omawiamy te zagadnienia poniżej.

Emerytura nauczycieli we wcześniejszym wieku – podstawa prawna oraz przepisy zmieniające

Emerytura nauczycieli, którą można uzyskać we wcześniejszym wieku niż powszechny wiek emerytalny, przysługiwać będzie na podstawie przepisów Ustawy z dnia 26 stycznia 1982 roku – Karta Nauczyciela, zwanej dalej KN.

Regulacje prawne umożliwiające skorzystania z wcześniejszej emerytury zostały wprowadzone na podstawie Ustawy z dnia 28 lipca 2023 roku o zmianie ustawy – Karta Nauczyciela oraz niektórych innych ustaw.

Emerytura nauczycieli we wcześniejszym wieku – warunki nabycia prawa do świadczenia

Zgodnie z nowym art. 88a ust. 1 KN nauczyciele – po rozwiązaniu na swój wniosek stosunku pracy – mogą przejść na emeryturę w wieku niższym niż określony w art. 24 ust. 1 Ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (zwanej dalej ustawą emerytalną), jeżeli spełniają łącznie następujące warunki:

1. rozpoczęli przed 1 stycznia 1999 roku faktyczne wykonywanie pracy na stanowisku nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego, o których mowa w art. 1 KN, w brzmieniu obowiązującym w dniu rozpoczęcia pracy na tym stanowisku;

2. mają okres składkowy, o którym mowa w art. 6 ustawy emerytalnej, wynoszący co najmniej 30 lat, w tym co najmniej 20 lat faktycznego wykonywania pracy na stanowisku nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego, o których mowa w art. 1 KN, w brzmieniu obowiązującym w okresie faktycznego wykonywania pracy na tych stanowiskach, z wyjątkiem nauczyciela szkoły za granicą, w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć;

3. nie przysługuje im prawo do przejścia na emeryturę bez względu na wiek na podstawie art. 88 ust. 2a KN

– a wysokość emerytury obliczonej zgodnie z art. 88a ust. 5–8 KN nie jest niższa niż kwota, o której mowa w art. 85 ust. 2 ustawy emerytalnej (chodzi tutaj o najniższą ustawową wysokość świadczenia).

Powyżej w pkt 3 wyliczenia obejmującego warunki skorzystania z wcześniejszej emerytury zawarto odesłanie do art. 88 ust. 2a KN. Warto w tym miejscu dodać, że przepis ten dotyczy nauczycieli urodzonych po 31 grudnia 1948 roku, a przed 1 stycznia 1969 roku, którzy zachowują prawo do przejścia na emeryturę bez względu na wiek, jeżeli:

• spełnili warunki do uzyskania emerytury określone w art. 88 ust. 1 KN w ciągu 10 lat od dnia wejścia w życie ustawy emerytalnej, z wyjątkiem warunku rozwiązania stosunku pracy, oraz

• nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego (OFE) albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w OFE, za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, na dochody budżetu państwa.

Przy ustalaniu prawa do emerytury nauczycieli we wcześniejszym wieku nie stosuje się przepisów dotyczących uwzględnienia okresów ubezpieczenia rolniczego oraz pracy w gospodarstwie rolnym i prowadzenia takiego gospodarstwa, jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe ustalone na ogólnych zasadach są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury.

Ponadto, jeśli ubezpieczony jest członkiem OFE, środki zgromadzone w tym funduszu przekazuje się jednorazowo na rachunek funduszu emerytalnego Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i ewidencjonuje na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ust. 1 Ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych.

Stosownie do brzmienia art. 93c KN na wcześniejszą emeryturę nauczycieli według zasad określonych w art. 88a KN mogą przejść – począwszy od dnia:

• 1 września 2024 roku – nauczyciele urodzeni przed 1 września 1966 roku;

• 1 września 2025 roku – nauczyciele urodzeni po 31 sierpnia 1966 roku, a przed 1 września 1969 roku;

• 1 września 2026 roku – nauczyciele urodzeni po 31 sierpnia 1969 roku.

Okres skierowania do pracy za granicą wliczany do okresu 20 lat faktycznego wykonywania pracy na stanowisku nauczyciela

Do okresu 20 lat faktycznego wykonywania pracy na stanowisku nauczyciela wymaganego do nabycia prawa do wcześniejszej emerytury zalicza się także okres skierowania do pracy za granicą na podstawie przepisów wydanych zgodnie z odnośnymi unormowaniami ustawy – Prawo oświatowe lub Ustawy z dnia 7 września 1991 roku o systemie oświaty – w brzmieniu obowiązującym przed 1 września 2017 roku. 

Ustalanie podstawy obliczenia emerytury nauczycieli we wcześniejszym wieku 

Podstawę obliczenia emerytury nauczycieli we wcześniejszym wieku stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem:

• waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury;

• zwaloryzowanego kapitału początkowego oraz

• kwot środków zewidencjonowanych na subkoncie ubezpieczonego. 

Wiek ubezpieczonego oraz średnie dalsze trwanie życia ustala się na zasadach określonych w art. 26 ust. 2–5 ustawy emerytalnej. Oznacza to zatem, że należy uwzględnić następujące reguły:

• wiek ubezpieczonego w dniu przejścia na emeryturę wyraża się w ukończonych latach i miesiącach;

• średnie dalsze trwanie życia ustala się wspólnie dla mężczyzn i kobiet oraz wyraża się w miesiącach;

• Prezes Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) ogłasza w formie komunikatu w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” corocznie w terminie do 31 marca tablice trwania życia;

• tablice trwania życia są podstawą przyznawania emerytur na wnioski zgłoszone od 1 kwietnia do 31 marca następnego roku kalendarzowego, przy czym jeżeli jest to korzystniejsze dla ubezpieczonego, do ustalenia wysokości emerytury stosuje się tablice trwania życia obowiązujące w dniu, w którym ubezpieczony osiągnął wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn.

Zawieszenie lub zmniejszenie wcześniejszej emerytury nauczycieli

Prawo do wcześniejszej emerytury nauczycieli ulega zawieszeniu lub świadczenie to ulega zmniejszeniu na powszechnych zasadach określonych w ustawie emerytalnej. Co to oznacza w praktyce? Prawo do emerytury nauczyciela ulega zawieszeniu w razie osiągania przychodu w kwocie wyższej niż 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS. 

W przypadku natomiast osiągania przychodu w kwocie przekraczającej 70% wskazanego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, nie wyższej jednak niż 130% tej kwoty, świadczenie ulega zmniejszeniu o kwotę przekroczenia, nie większą jednak niż kwota maksymalnego zmniejszenia.

Szczególną regulację dotyczącą wcześniejszej emerytury nauczycieli zawarto z kolei w art. 88a ust. 10 KN.

Powyższego przepisu nie stosuje się jednak do osób, które osiągnęły powszechny wiek emerytalny wynoszący co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn. 

Przykład 1.

Nauczyciel uzyskał prawo do wcześniejszej emerytury na podstawie art. 88a KN. Po pewnym czasie postanowił podjąć pracę w jednej z placówek oświatowych w wymiarze przekraczającym połowę obowiązkowego wymiaru zajęć. Ponieważ nie uzyskał zgody na zatrudnienie od organu sprawującego nadzór pedagogiczny, prawo do wcześniejszej emerytury ulega zawieszeniu.

Wcześniejsza emerytura nauczycieli – podsumowanie

1 września 2024 roku wejdą w życie nowe zasady przechodzenia na wcześniejszą emeryturę nauczycieli. Jednym z warunków skorzystania z tego świadczenia będzie rozpoczęcie przed 1 stycznia 1999 roku faktycznego wykonywania pracy na stanowisku nauczyciela oraz posiadanie okresu składkowego w wymiarze co najmniej 30 lat, w tym co najmniej 20 lat faktycznego wykonywania pracy na stanowisku nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego. Uprawnienia w zakresie wcześniejszej emerytury nauczycieli będą wdrażane w 3 etapach w okresie 2024–2026.