Praca w indywidualnym gospodarstwie rolnym – zasady jej wliczania do stażu pracy
Ustawa z dnia 20 lipca 1990 roku o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy – zwana dalej ustawą – nakazuje wliczać czas pracy w gospodarstwie do okresów zatrudnienia, od których zależą uprawnienia pracownicze. Staż pracy ma wpływ na wymiar szeregu świadczeń związanych ze stosunkiem pracy, takich jak dodatek stażowy, urlop wypoczynkowy czy nagroda jubileuszowa.
Praca w indywidualnym gospodarstwie rolnym a staż pracy
Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy ilekroć przepisy prawa lub postanowienia układu zbiorowego pracy albo porozumienia w sprawie zakładowego systemu wynagradzania przewidują wliczanie do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownika wynikające ze stosunku pracy, okresów zatrudnienia w innych zakładach pracy, do stażu tego wlicza się pracownikowi także:
(przesłanka 1) okresy prowadzenia indywidualnego gospodarstwa rolnego lub pracy w takim gospodarstwie prowadzonym przez współmałżonka;
(przesłanka 2) przypadające przed 1 stycznia 1983 roku okresy pracy po ukończeniu 16. roku życia w gospodarstwie rolnym prowadzonym przez rodziców lub teściów, poprzedzające objęcie tego gospodarstwa i rozpoczęcie jego prowadzenia osobiście lub wraz ze współmałżonkiem;
(przesłanka 3) przypadające po 31 grudnia 1982 roku okresy pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym w charakterze domownika w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin.
Prowadzenie indywidualnego gospodarstwa rolnego
Przez prowadzenie indywidualnego gospodarstwa rolnego należy rozumieć faktycznie wykonywaną pracę w takim gospodarstwie w charakterze jego właściciela lub posiadacza, przy czym posiadaczem gospodarstwa jest zarówno ten, kto nim faktycznie włada jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto włada nim jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny) (art. 336 kc).
Przykład 1. (dotyczy przesłanki 1)
Mąż pani Anny prowadzi gospodarstwo rolne. W okresie od 1 czerwca 2001 roku do 15 marca 2006 roku pani Anna pracowała w tym gospodarstwie. Czas ten podlega wliczeniu do jej stażu pracy, od którego zależą jej uprawnienia pracownicze.
Praca i objęcie gospodarstwa rolnego
Objęciem gospodarstwa rolnego jest rozpoczęcie samodzielnego lub ze współmałżonkiem prowadzenia gospodarstwa należącego wcześniej do rodziców albo teściów, w charakterze właściciela.
Przykład 2. (dotyczy przesłanki 2)
Pan Piotr ukończył 16 lat 14 maja 1974 roku. W okresie od 9 lipca 1980 roku do 31 października 1982 roku pracował w gospodarstwie rolnym prowadzonym przez jego rodziców, po czym objął prowadzenie tego gospodarstwa w drodze dziedziczenia. Okres pracy w gospodarstwie rolnym rodziców podlega wliczeniu do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze pana Piotra.
Praca w indywidualnym gospodarstwie rolnym jako domownik
Zgodnie z art. 6 pkt 2 Ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników domownikiem jest osoba bliska rolnikowi, która:
- ukończyła 16 lat;
- pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa rolnego albo w bliskim sąsiedztwie;
- stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy.
Przykład 3. (dotyczy przesłanki 3)
Pan Jacek ukończył 16 lat 17 sierpnia 1987 roku. W okresie od 13 kwietnia 1998 roku do 25 listopada 2005 roku pracował w indywidualnym gospodarstwie rolnym pana Tadeusza, zamieszkując wówczas w domu sąsiadującym bezpośrednio z tym gospodarstwem. Okres pracy w gospodarstwie rolnym pana Tadeusza podlega wliczeniu do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze pana Jacka.
Wyłączenia stosowania ustawy
Wyżej przedstawionych zasad wliczania pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do okresów, od których zależą uprawnienia pracownicze, nie stosuje się, jeżeli w myśl danego przepisu lub postanowienia do stażu pracy wlicza się tylko okresy zatrudnienia w danym zakładzie pracy, w określonej branży albo okresy pracy na określonych stanowiskach lub pracy wykonywanej w szczególnych warunkach (art. 1 ust. 2 ustawy).
Przykład 4.
Pan Andrzej, zatrudniony w ramach umowy o pracę na czas nieokreślony, otrzymał od swojego pracodawcy wypowiedzenie umowy o pracę. W związku z tym, że stosunek pracy, którego dotyczy wypowiedzenie, trwa rok i 5 miesięcy, pracodawca poinformował pana Andrzeja, że – zgodnie z art. 36 § 1 pkt 2 kp – okres wypowiedzenia wyniesie 1 miesiąc.
Pan Andrzej nie zgadza się z tym, twierdząc, że przed zatrudnieniem u obecnego pracodawcy przez 4 lata wykonywał pracę bez nawiązywania stosunku pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym jako domownik i okres wykonywania tej pracy należy zaliczyć do jego stażu pracy, od którego zależy długość okresu wypowiedzenia. W związku z tym, pan Andrzej twierdzi, że ma prawo do trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia zgodnie z art. 36 § 1 pkt 3 kp, który stanowi, że okres wypowiedzenia wynosi 3 miesiące, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 3 lata.
W omawianym przypadku rację ma pracodawca, a nie pan Andrzej, ponieważ w myśl art. 36 § 11 kp do okresu zatrudnienia, od którego zależy długość okresu wypowiedzenia, wlicza się, poza okresem zatrudnienia u obecnego pracodawcy, jedynie okres zatrudnienia u poprzedniego pracodawcy i to tylko wtedy, gdy na podstawie przepisów prawa obecny pracodawca jest następcą prawnym poprzedniego pracodawcy w stosunkach pracy nawiązanych przez poprzedniego pracodawcę – a taka sytuacja tutaj nie zachodzi.
Okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym nie wlicza się ponadto do okresu zatrudnienia, od którego zależy nabycie prawa do urlopu wypoczynkowego lub innego świadczenia przysługującego z upływem roku pracy lub okresu krótszego niż jeden rok (art. 2 ustawy). Należy zauważyć, że w odniesieniu do nabycia prawa do urlopu wypoczynkowego ta regulacja straciła znaczenie od 1 stycznia 2004 roku, od kiedy wprowadzono do Kodeksu pracy zasadę, że w roku, w którym pracownik podejmie po raz pierwszy pracę, nabywa on prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu przysługującego mu po przepracowaniu roku. Natomiast w następnym roku kalendarzowym przypadającym po roku, w którym pracownik podjął pracę po raz pierwszy, nabywa on prawo do kolejnego urlopu wypoczynkowego. Jego wymiar zależy od stażu pracy pracownika, do którego należy wliczać pracę w gospodarstwie rolnym na zasadach określonych w ustawie.
Jak udowodnić pracę w gospodarstwie rolnym?
Na wniosek zainteresowanej osoby właściwy urząd gminy jest obowiązany stwierdzić okresy kiedy była wykonywana praca w indywidualnym gospodarstwie rolnym, wydając stosowne zaświadczenie w celu przedłożenia w zakładzie pracy. Jeżeli urząd gminy nie dysponuje dokumentami uzasadniającymi wydanie zaświadczenia o pracy zainteresowanej osoby w indywidualnym gospodarstwie rolnym, zawiadamia ją o tej okoliczności na piśmie. W takim wypadku praca w indywidualnym gospodarstwie rolnym może być udowodniona zeznaniami co najmniej dwóch świadków zamieszkujących w tym czasie na terenie, na którym jest położone to gospodarstwo rolne (art. 3 ustawy). Zeznania świadków powinny zostać złożone na piśmie. Mogą być poświadczone przez urząd gminy, notariusza lub złożone przed pracodawcą osoby ubiegającej się o zaliczenie okresu pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do stażu pracy.
Przykład 5.
Pani Małgorzata zwróciła się do urzędu gminy z wnioskiem o wydanie zaświadczenia o okresach jej pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym celem przedłożenia zaświadczenia pracodawcy. Wnioskodawczyni twierdzi, że w latach 1984–1991 pracowała w indywidualnym gospodarstwie rolnym w charakterze domownika. Urząd gminy nie dysponuje jednak żadnymi dokumentami uzasadniającymi wydanie zaświadczenia o pracy pani Małgorzaty we wspomnianym gospodarstwie, o czym poinformował wnioskodawczynię.
W związku z brakiem możliwości uzyskania zaświadczenia pani Małgorzata wskazała dwóch świadków – małżeństwo prowadzące we wspomnianym okresie sąsiednie gospodarstwo rolne – którzy potwierdzili, że faktycznie wykonywała ona pracę w gospodarstwie rolnym w tym okresie. Opierając się na dowodzie z zeznań świadków, pracodawca zaliczył pani Małgorzacie okres pracy w gospodarstwie do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.
Dzięki wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy osoby aktywne zawodowo w rolnictwie, które następnie podjęły pracę w ramach stosunku pracy, mogą korzystać z uprawnień pracowniczych w takim wymiarze, jak wieloletni pracownicy.