Roczne ograniczenie podstawy wymiaru składek emerytalno-rentowych

Ograniczenie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe jest instrumentem prawnym pozwalającym pracownikom (czy szerzej – ubezpieczonym) o wysokich dochodach samodzielnie decydować o sposobie lokowania środków finansowych, od których nie muszą odprowadzać wspomnianych składek. Stosowne unormowania w tym zakresie zawarto w Ustawie z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych – dalej jako „ustawa”.

Ubezpieczenia społeczne pracowników

Pracownicy podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym:

• emerytalnemu;
• rentowym;
• chorobowemu;
• wypadkowemu (art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 11 ust. 1, art. 12 ust. 1 ustawy).

Wspomnianym ubezpieczeniom pracownicy podlegają od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia ustania tego stosunku (art. 13 pkt 1 ustawy).

Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy, z zastrzeżeniem ograniczenia, o którym mowa dalej (art. 18 ust. 1, art. 20 ust. 1 ustawy).

Stopy procentowe składek wynoszą:

• 19,52% podstawy wymiaru – na ubezpieczenie emerytalne,
• 8% podstawy wymiaru – na ubezpieczenia rentowe,
• 2,45% podstawy wymiaru – na ubezpieczenie chorobowe,
• od 0,40% do 8,12% podstawy wymiaru – na ubezpieczenie wypadkowe.

Zasady różnicowania stopy procentowej składek na ubezpieczenie wypadkowe określają przepisy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (art. 22 ust. 1 i 2 ustawy).

Składki na poszczególne ubezpieczenia finansują:

• ubezpieczenie emerytalne – pracownik i pracodawca, w równych częściach;
• ubezpieczenia rentowe – pracownicy, w wysokości 1,5% podstawy wymiaru, pracodawca, w wysokości 6,5% podstawy wymiaru;
• ubezpieczenie chorobowe – pracownicy, w całości;
• ubezpieczenie wypadkowe – pracodawca, w całości (art. 16 ust. 1-3 ustawy).

Maksymalna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe

Roczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe pracowników w danym roku kalendarzowym nie może być wyższa od kwoty odpowiadającej trzydziestokrotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy, określonego w ustawie budżetowej, ustawie o prowizorium budżetowym lub ich projektach, jeżeli odpowiednie ustawy nie zostały uchwalone (art. 19 ust. 1 ustawy).

Do osiągnięcia kwoty wspomnianego ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek, składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oblicza się i przekazuje do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych od podstawy wymiaru ustalonej w sposób określony w art. 18 ustawy (przedstawiony na wstępie). Natomiast od nadwyżki ponad tę kwotę, nie pobiera się składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (art. 19 ust. 3 ustawy).

Wielu pracodawców

Jeżeli do opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe jest zobowiązany więcej niż jeden płatnik składek (pracodawca), ubezpieczony (pracownik) jest zobowiązany zawiadomić wszystkich płatników składek (pracodawców) o przekroczeniu kwoty rocznej podstawy wymiaru składek. Za skutki błędnego zawiadomienia powodującego nieopłacenie należnych składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe odpowiada pracownik (art. 19 ust. 6 ustawy).

Konsekwencje nieprzestrzegania ograniczenia podstawy wymiaru składek

Do składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe opłaconych po przekroczeniu rocznej podstawy wymiaru składek stosuje się art. 24 ust. 6a-8 ustawy. Oznacza to w szczególności, że:

• nienależnie opłacone składki podlegają zaliczeniu przez ZUS z urzędu na poczet zaległych lub bieżących składek, a w razie ich braku – na poczet przyszłych składek, chyba że płatnik złoży wniosek o ich zwrot;
• nienależnie opłacone składki podlegają zwrotowi w terminie 30 dni od dnia wpływu wniosku (zwrot następuje w formie bezgotówkowej na rachunek bankowy płatnika składek zewidencjonowanych na jego koncie);
• w przypadku braku płatnika składek lub jego następcy prawnego ZUS zawiadamia ubezpieczonego o kwocie nienależnie opłaconych składek w części sfinansowanej przez ubezpieczonego i na jego wniosek zwraca nienależnie opłacone składki na rachunek bankowy wskazany we wniosku.

Za datę stwierdzenia nienależnie opłaconych składek uważa się datę otrzymania przez ZUS imiennego raportu miesięcznego korygującego i deklaracji rozliczeniowej korygującej. Jeżeli w wyniku sprawdzenia wysokości rocznej podstawy wymiaru składek ZUS stwierdzi opłacenie składek od nadwyżki ponad kwotę ograniczenia, informuje o tym niezwłocznie płatników składek i ubezpieczonego za pośrednictwem płatników składek (art. 19 ust. 6a i 6b ustawy).

Po co zostało wprowadzone ograniczenie podstawy wymiaru składek emerytalno-rentowych?

Ograniczenie rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe skutkuje przede wszystkim tym, że przychód pewnej grupy pracowników nie zostaje w całości objęty składkami na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

Ewentualne zniesienie tego ograniczenia powodowałoby wzrost wpływów składkowych do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i zwiększenie się zasobów Funduszu Rezerwy Demograficznej. Z drugiej strony hipotetyczne zwiększenie wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne byłoby nieodłącznie sprzężone ze zmniejszeniem wpływów z podatku dochodowego od osób prawnych i fizycznych (CIT i PIT) oraz spadkiem dochodów jednostek samorządu terytorialnego. Efektem zniesienia tego ograniczenia byłby też wzrost zobowiązań emerytalnych państwa względem obywateli, gdyż wyższe składki byłyby równoznaczne z wyższymi emeryturami. Co więcej, ponieważ składka na ubezpieczenie emerytalne i rentowe jest odprowadzana również przez płatników, miałoby to trudne do przewidzenia skutki na rynku pracy.

Na te kwestie zwrócono uwagę w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 14 listopada 2018 roku (Kp 1/18). Mają one jednak znaczenie tylko hipotetyczne, gdyż omawiane ograniczenie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe nie zostało zniesione – nadal obowiązuje.

Roczne ograniczenie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oznacza pozostawienie poza zasięgiem państwowego systemu ubezpieczeń społecznych pewnej części przychodów (dochodów) pracowników o wysokich zarobkach i pozostawienie im swobody dysponowania nimi, w szczególności – przeznaczania ich na konsumpcję albo na inne, nieobligatoryjne formy ubezpieczeń lub inwestowania.