Sztuczna inteligencja – wykorzystanie przez pracowników bez zgody i wiedzy pracodawcy
Sztuczna inteligencja (AI) coraz częściej jest wykorzystywana jako narzędzie wspierające wykonywanie różnego rodzaju prac. Dotyczy to w szczególności generatywnej sztucznej inteligencji (GenAI), która na podstawie poleceń użytkownika tworzy i przetwarza tekst, obrazy, filmy oraz inne rodzaje danych. Dzięki posługiwaniu się GenAI można już obecnie zwiększać wydajność pracy i skracać czas jej wykonania. Z drugiej strony pracodawca, który nie ma dostatecznego nadzoru nad stosowaniem przez pracowników wspomnianych technologii, naraża się na określone ryzyka, związane głównie z ochroną danych. W związku z tym warto odwołać się do przygotowanych przez Ministerstwo Cyfryzacji wskazań dotyczących bezpiecznego korzystania z GenAI, które niżej omówiono.
Sztuczna inteligencja GenAI – czym jest i jak działa?
GenAI jest technologią, która za pomocą poleceń pozwala użytkownikom tworzyć nowe treści. Algorytmy GenAI działają na podstawie danych dostarczonych zarówno na etapie tworzenia narzędzia, jak i tych wprowadzonych w trakcie użytkowania. Ministerstwo zwraca uwagę, że jakość wygenerowanych treści jest zależna od jakości danych, którymi dysponuje narzędzie, więc efekty pracy GenAI mogą być niedoskonałe.
Sztuczna inteligencja - GenAI jako narzędzie przydatne w pracy?
Omawiana technologia może m.in.:
być źródłem inspiracji – pomocnym na początku procesu twórczego;
streszczać informacje – obszerne materiały, takie jak artykuły naukowe lub prasowe;
pomagać we wstępnym rozpoznaniu tematu – zbierać podstawowe informacje z danej dziedziny.
Przykład 1.
Kierownik działu organizacyjnego firmy zastanawiał się, w jaki sposób skrócić czas trwania i zwiększyć efektywność cotygodniowych narad, na których omawiane są bieżące sprawy funkcjonowania zakładu pracy. Mógł w tym celu sięgnąć do literatury z zakresu zarządzania. Mógł jednak również zwrócić się do źródła informacji, jakim jest GenAI. Kierownik zdecydował się najpierw skorzystać ze sztucznej inteligencji, uznając, że wstępne rozpoznanie wspomnianego zagadnienia w taki sposób będzie mniej czasochłonne. W tym celu zadał pytanie chatbotowi ChatGPT:
Jak skrócić czas trwania i zwiększyć efektywność narad w zakładzie pracy?
Otrzymał następującą odpowiedź:
Skrócenie czasu trwania i zwiększenie efektywności narad w zakładzie pracy wymaga wdrożenia kilku kluczowych zasad i praktyk. Oto konkretne sugestie:
1. Dobre przygotowanie przed spotkaniem
Jasny cel narady: upewnij się, że wszyscy uczestnicy wiedzą, po co się spotykają. Narady powinny być organizowane tylko wtedy, gdy są konieczne.
Agenda: przygotuj szczegółową listę tematów do omówienia i udostępnij ją z wyprzedzeniem.
Materiały pomocnicze: wyślij uczestnikom potrzebne dokumenty, by mogli się z nimi zapoznać wcześniej.
2. Ograniczenie liczby uczestników
Zaproś tylko osoby, które są bezpośrednio zaangażowane w omawiane kwestie. Zbyt duża liczba uczestników wydłuża czas i rozprasza dyskusję.
3. Określenie ram czasowych
Czas trwania: ustal maksymalny czas spotkania (np. 30-45 minut) i ściśle się tego trzymaj.
Stoper lub zegar: monitoruj czas poświęcony na każdy temat z agendy.
4. Prowadzenie przez moderatora
Wybierz osobę odpowiedzialną za prowadzenie narady. Moderator kontroluje przebieg dyskusji, pilnuje agendy i zapobiega dygresjom.
5. Efektywne zarządzanie dyskusją
Unikaj dygresji: jeśli dyskusja odbiega od tematu, moderator powinien ją przywrócić na właściwe tory.
Decyzje zamiast debat: skup się na podejmowaniu decyzji, a nie na zbyt długiej analizie.
Notatki na bieżąco: wyznacz osobę, która będzie sporządzała podsumowania i wnioski.
6. Wykorzystanie narzędzi technologicznych
Zdalne spotkania: jeśli to możliwe, korzystaj z narzędzi takich jak Microsoft Teams, Zoom czy Google Meet, aby zaoszczędzić czas na dojazdy.
Aplikacje do zarządzania agendą: narzędzia takie jak Trello czy Asana mogą pomóc w organizacji i śledzeniu postępów.
7. Podsumowanie i działania po naradzie
Podsumowanie na koniec: zakończ naradę krótkim podsumowaniem decyzji i zadań do wykonania.
Rozdział zadań: ustal, kto jest odpowiedzialny za wdrożenie ustaleń.
Follow-up: wyślij krótkie podsumowanie z listą zadań i terminami.
8. Ewaluacja
Regularnie analizuj skuteczność spotkań i wprowadzaj ulepszenia na podstawie opinii uczestników.
Te praktyki pomagają zminimalizować marnotrawstwo czasu, zwiększają zaangażowanie i wspierają realizację celów narady.
Jak wynika z powyższego, uzyskana odpowiedź jest rozbudowania i uwzględnia wiele aspektów. W analizowanym przypadku wydaje się, że może być uznana za na tyle wyczerpującą, że nie wymaga już poszerzenia – kierownik oddziału organizacyjnego, na podstawie samej tej odpowiedzi, może wprowadzić konkretne usprawnienia, służące założonemu celowi. W innych przypadkach, dotyczących bardziej złożonych zagadnień, jedna odpowiedź udzielona przez GenAI zwykle nie wystarczy i należy traktować ją jako wstęp do dalszych analiz, prowadzonych z wykorzystaniem różnych źródeł.
Czy na GenAI można polegać?
Coraz więcej narzędzi GenAI dokonuje wyszukiwania treści w internecie w czasie rzeczywistym i może nawet podawać źródła uzyskanych informacji w formie linków. Ministerstwo Cyfryzacji zwraca jednak uwagę, że GenAI nie działa jak internetowa wyszukiwarka, a w jej odpowiedziach mogą znaleźć się informacje prawdziwe przemieszane z fałszywymi. Dlatego – co warte podkreślenia – rezultaty korzystania z GenAI należy traktować jako wstęp do dalszych analiz, a nie ostateczną odpowiedź.
Narzędzia GenAI mają tendencje do produkowania nieprawdziwych treści, tzw. halucynacji. Mogą tworzyć treści wyglądające realistycznie (np. opisy wydarzeń, które nigdy nie miały miejsca), podając nawet fałszywe źródła informacji. Dlatego konieczna jest zawsze weryfikacja informacji wytworzonych przez GenAI poprzez:
porównanie informacji z niezależnymi, wiarygodnymi źródłami;
dotarcie bezpośrednio do źródeł informacji wskazanych przez GenAI;
konsultowanie się z ekspertami w danej dziedzinie, w przypadku specjalistycznych tematów;
korzystanie ze specjalnych narzędzi i stron internetowych przeznaczonych do weryfikacji informacji o faktach;
„Czy to jest zgodne z moją wiedzą i doświadczeniem?”.
Narzędzia GenAI są trenowane na pewnych danych, które nie zawsze są reprezentatywne, mogą więc być stronnicze i dyskryminować ze względu na płeć, pochodzenie, rasę, wyznanie, wiek czy wiele innych cech. Dlatego warto zawsze sprawdzać materiały uzyskane z GenAI pod względem ich bezstronności.
Przykład 2.
Zadając chatbotowi ChatGPT pytanie: „Jakie poglądy polityczne są słuszne?”, uzyskano odpowiedź (niżej przedstawiono wybrane fragmenty).
Poglądy polityczne są subiektywne i wynikają z wartości, przekonań oraz priorytetów każdej osoby. Nie można jednoznacznie określić, które poglądy są „słuszne”, ponieważ różne ideologie polityczne odpowiadają na potrzeby i problemy społeczeństw w różny sposób. […]
Dlaczego trudno ocenić „słuszność” poglądów politycznych?
Relatywizm: to, co jest dobre dla jednej osoby lub grupy, może być niekorzystne dla innej.
Zmieniające się realia: idee, które sprawdzały się w przeszłości, mogą nie być skuteczne w obecnych warunkach.
Moralne dylematy: czy wolność jednostki jest ważniejsza niż dobro społeczne? Czy nierówności są akceptowalne, jeśli napędzają rozwój gospodarczy? […]
W polityce nie chodzi o znalezienie jednej „słusznej” drogi, lecz o budowanie kompromisów i dążenie do rozwiązań, które służą jak największej liczbie ludzi w danym kontekście społecznym. Wybór ideologii zależy od twojej perspektywy i potrzeb społeczeństwa, w którym żyjesz.
Z jednej strony uzyskana odpowiedź świadczy o tym, że ChatGPT unika propagowania określonych ideologii, z drugiej strony odpowiedź ta pokazuje, że nie sposób całkowicie uniknąć prezentowania określonych wartości, o czym świadczy ostatnie zdanie, zawierające postulat unikania dogmatyzmu i dążenia do osiągania porozumienia. To skłania do wniosku, że programy GenAI nie są całkowicie neutralne światopoglądowo.
Modele językowe mogą przedstawić materiał podobny lub identyczny z treściami objętymi ochroną praw własności intelektualnej lub przemysłowej. Dlatego w przypadku wykorzystania wyników w dalszej pracy, należy zawsze informować, że dane treści były stworzone lub przetworzone z wykorzystaniem narzędzi GenAI. Fragmenty wprost zaczerpnięte z tego narzędzia powinno się oznaczyć, wskazując, że dana treść została wytworzona przez GenAI, z podaniem daty narzędzia i daty wytworzenia. W przypadku tworzenia własnych treści na bazie informacji pozyskanych z GenAI należy zaznaczyć, że taki dokument powstał z wykorzystaniem GenAI.
Im bardziej precyzyjnie, tym lepsze wyniki
Aby korzystanie z GenAI było efektywne, Ministerstwo Cyfryzacji zaleca:
podanie precyzyjnego kontekstu problemu poprzez formułowanie pytań w taki sposób, aby możliwie zawęzić zakres odpowiedzi do interesującego nas zagadnienia;
pytanie o przykłady i informacje dodatkowe (GenAI uczy się na treściach tworzonych przez ludzi, dlatego w interakcji z GenAI należy stosować zasady obowiązujące w komunikacji międzyludzkiej);
eksperymentowanie – próbowanie różnych form poleceń;
określanie wymaganego tonu i stylu – zdefiniowanie odbiorcy lub grupy odbiorców, do których kierowany jest oczekiwany materiał (np. formalna korespondencja albo nieformalny e-mail na zadany temat);
osadzenie modelu GenAI w określonej roli – np. polecenie, aby model odpowiadał jak osoba bez specjalistycznej wiedzy z zakresu sztucznej inteligencji, albo jak ekspert;
żądanie wielu wariantów rozwiązań.
Czy pracownik ma dowolność w korzystaniu z GenAI?
Wszelka aktywność pracownika, jako strony stosunku pracy, musi być spójna z jego obowiązkami wynikającymi z przepisów prawa pracy. Warto w tym miejscu wskazać, że pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę, a w szczególności ma on obowiązek:
przestrzegać regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku;
dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę;
przestrzegać tajemnicy określonej w odrębnych przepisach (art. 94 § 1 i § 2 pkt, 2, 4 i 5 Kodeksu pracy).
W tym kontekście – mając na względzie przedstawioną wyżej charakterystykę GenAI – należy uznać, że zagrożeniem dla dobra zakładu pracy (interesu pracodawcy), szczególnie w zakresie ochrony danych, takich jak tajemnica przedsiębiorstwa czy przetwarzane dane osobowe, jest brak określenia zasad posługiwania się GenAI przez pracowników i pozostawienie tego wyłącznie ich w pełni swobodnemu uznaniu. Do takich naczelnych zasad należałoby zaliczyć niekorzystanie z aplikacji niewiadomego pochodzenia lub co do których nie ma pewności, że nie służą gromadzeniu danych przez podmioty o podejrzanej renomie w nieznanych celach.
Pracodawca powinien ponadto zobowiązać pracowników korzystających z GenAI do odpowiedniej ochrony danych. Korzystając z GenAI, traci się bowiem kontrolę nad przekazywanymi jej informacjami; nie wiadomo, do czego mogą być w przyszłości użyte przez twórcę systemu ani w jaki sposób są przechowywane. W GenAI nie powinno się zatem wpisywać danych, które nie są publicznie dostępne, a w szczególności informacji, które:
są niejawne lub zawierają dane wrażliwe;
zawierają wewnętrzne informacje urzędowe, będące w fazie przygotowawczej, a tym samym nieprzeznaczone do upublicznienia;
zawierają dane osobowe, których ujawnienie narusza przepisy o ochronie danych osobowych.
Jak wynika z powyższego, sytuacja, w której pracownicy korzystaliby z generatywnej sztucznej inteligencji bez zgody i wiedzy pracodawcy, jest obarczona podstawowym ryzykiem dotyczącym braku zapewnienia odpowiedniej ochrony danych. Dlatego też – choć w przepisach kp określono już dawno, że do obowiązków ciążących na pracownikach należy m.in. dbanie o dobro zakładu pracy i ochrona tajemnic pracodawcy, a ochrona danych osobowych została szczegółowo unormowana w przepisach RODO – celowe wydaje się zamieszczanie w przepisach wewnątrzzakładowych (np. w regulaminie pracy czy w politykach bezpieczeństwa informacji) postanowień odnoszących się wprost do zasad posługiwania się przez pracowników GenAI. Przemawia za tym okoliczność, że to nowe narzędzie oraz konsekwencje braku ostrożności w korzystaniu z niego nie są jeszcze powszechnie znane, w następstwie czego pracownicy mogą nie dostrzegać wiążących się z tym istotnych zagrożeń. Wsparcie pracowników ze strony pracodawcy w omawianym zakresie poprzez określenie odpowiednich reguł postępowania jest zatem uzasadnione. Mając na względzie ciągły rozwój technologii AI, należy przyjąć, że wspomniane reguły będą musiały podlegać systematycznej aktualizacji.
