Program Aktywny Rodzic - czy obywatele Ukrainy mogą z niego korzystać i jeśli tak, to w jakim zakresie?

Od 1 października 2024 roku obowiązuje nowy socjalny program Aktywny Rodzic. Nie ulega wątpliwości, że mogą z niego korzystać obywatele Polski, jednak co z obywatelami Ukrainy, którzy przebywają w Polsce? Czy program Aktywny Rodzic pozwala im na korzystanie ze świadczeń w nim zawartych? Wyjaśniamy w tym artykule. 

Program Aktywny Rodzic – rodzaje świadczeń

Program Aktywny Rodzic wprowadza 3 nowe świadczenia związane z opieką nad dziećmi, którymi są:

• świadczenie „aktywni rodzice w pracy”,
• świadczenie „aktywnie w żłobku”,
• świadczenie „aktywnie w domu”.

Program Aktywny Rodzic - świadczenie „aktywni rodzice w pracy”

Świadczenie „aktywni rodzice w pracy” może zostać przyznane na nieobjęte opieką w żłobku, klubie dziecięcym, przedszkolu albo przez dziennego opiekuna dziecko aktywnym zawodowo: 

• matce albo ojcu, jeżeli dziecko wspólnie zamieszkuje i pozostaje na utrzymaniu tego rodzica;
• opiekunowi faktycznemu dziecka;
• osobie pełniącej funkcję rodziny zastępczej albo osobie prowadzącej rodzinny dom dziecka od 1. dnia miesiąca.

Świadczenie przysługuje na dziecko od miesiąca, w którym ukończyło ono 12. miesiąc życia, do ostatniego dnia miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym ukończy 36. miesiąc życia. 

W przypadku opieki naprzemiennej kwotę świadczenia ustala się każdemu z rodziców w wysokości połowy kwoty przysługującego świadczenia.

Program Aktywny Rodzic - świadczenie „aktywnie w domu”

Świadczenie „aktywnie w domu” przysługuje matce albo ojcu, jeżeli dziecko wspólnie z nimi zamieszkuje i pozostaje na utrzymaniu rodzica, albo opiekunowi faktycznemu dziecka. 

W przypadku opieki naprzemiennej świadczenie to jest wypłacane rodzicom po połowie. 

Program Aktywny Rodzic - świadczenie „aktywnie w żłobku”

Świadczenie „aktywnie w żłobku” przysługuje na dziecko, które uczęszcza do żłobka, klubu dziecięcego albo jest objęte opieką sprawowaną przez dziennego opiekuna, nie dłużej jednak niż do ukończenia roku szkolnego, w którym ukończy 3. rok życia, lub 4. rok życia, w przypadku gdy niemożliwe lub utrudnione jest objęcie go wychowaniem przedszkolnym. 

Świadczenie „aktywnie w żłobku” wynosi 1500 zł miesięcznie na dziecko lub 1900 zł miesięcznie w przypadku dziecka legitymującego się orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji. 

Program Aktywny Rodzic i świadczenia w jego ramach, które przysługują cudzoziemcom

Świadczenia „aktywni rodzice w pracy”, „aktywnie w domu” i „aktywnie w żłobku” przysługują następującym cudzoziemcom: 

• cudzoziemcom, do których stosuje się przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego;
• cudzoziemcom, jeżeli wynika to z wiążących Rzeczpospolitą Polską dwustronnych umów międzynarodowych o zabezpieczeniu społecznym;
• cudzoziemcom przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji, jeżeli zamieszkują z dziećmi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
• cudzoziemcom mającym kartę pobytu z adnotacją „dostęp do rynku pracy”, jeżeli zamieszkują z dziećmi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, z wyłączeniem obywateli państw trzecich, którzy uzyskali zezwolenie na pracę na terytorium państwa członkowskiego na okres nieprzekraczający 6 miesięcy, obywateli państw trzecich przyjętych w celu podjęcia studiów lub pracy sezonowej oraz obywateli państw trzecich, którzy mają prawo do wykonywania pracy na podstawie wizy;
• cudzoziemcom przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy w ramach przeniesienia wewnątrz przedsiębiorstwa lub w związku z korzystaniem z mobilności krótkoterminowej pracownika kadry kierowniczej, specjalisty lub pracownika odbywającego staż w ramach przeniesienia wewnątrz przedsiębiorstwa, jeżeli zamieszkują z dziećmi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, z wyłączeniem cudzoziemców, którym zezwolono na pobyt i pracę na okres nieprzekraczający 9 miesięcy, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy międzynarodowe o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej;
• cudzoziemcom przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy, zezwolenia na pobyt czasowy w celu prowadzenia badań naukowych lub zezwolenia na pobyt czasowy w celu mobilności długoterminowej naukowca na podstawie wizy krajowej w celu prowadzenia badań naukowych lub prac rozwojowych, w związku z korzystaniem z mobilności krótkoterminowej naukowca z wyłączeniem cudzoziemców, którym zezwolono na pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez okres nieprzekraczający 6 miesięcy, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy międzynarodowe o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej;
• cudzoziemcom przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, obywatelom Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej oraz członkom ich rodzin, o których mowa w art. 10 ust. 1 lit. b, d, e lub f umowy o wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej z Unii Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej.

Świadczenia przysługujące obywatelom Ukrainy

Należy rozróżnić 2 sytuacje dotyczące obywateli Ukrainy przy udzieleniu odpowiedzi na pytanie, czy, a jeśli tak, to kiedy program Aktywny Rodzic im przysługuje. Pierwszą z nich jest sytuacja, kiedy obywatele Ukrainy spełniają warunki legalnego pobytu w Polsce – wtedy mogą oni ubiegać się o każde ze świadczeń. Druga sytuacja dotyczy obywateli Ukrainy, którzy przybyli do Polski w związku z działaniami wojennymi na jej terytorium. Świadczenie „aktywni rodzice w pracy” i „aktywnie w domu” nie przysługuje obywatelom Ukrainy, którzy przybyli do Polski w związku z działaniami wojennymi.

Jakie świadczenie program Aktywny Rodzic może zostać otrzymane przez Panią Irynę i pana Denisa, jeżeli przybyli do Polski w związku z wybuchem wojny w Ukrainie?

Wskazane osoby nie są uprawnione do świadczenia „aktywni rodzice w pracy” ani „aktywnie w domu”. Pani Iryna i pan Denis mogą ubiegać się o jedno ze świadczeń jakie zapewnia program Aktywny Rodzic, to jest „aktywnie w żłobku”, jeżeli przebywali legalnie w Polsce jako osoby ze statusem „UKR” nieprzerwanie przez co najmniej 365 dni.

Przykład 2. 

Czy pani Tamara, obywatelka Ukrainy, która mieszka wraz z mężem i dziećmi w wieku 1 roku i 2 lat w Polsce, przebywając tu na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji, może ubiegać się o świadczenia określane jako babciowe?

Zgodnie ze stanowiskiem ZUS-u pani Tamara może korzystać ze wszystkich 3 rodzajów świadczeń, tj. „aktywni rodzice w pracy”, „aktywnie w domu” i „aktywnie w żłobku”.

Program Aktywny Rodzic - jak uzyskać świadczenia?

W celu otrzymania świadczenia wprowadzonego przez program Aktywny Rodzic należy złożyć wniosek do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Wniosek trzeba składać wyłącznie w postaci elektronicznej. Prawo do świadczeń „aktywnie w domu” i „aktywnie w pracy” jest przyznawane od miesiąca, w którym wpłynął wniosek, a w przypadku świadczenia „aktywnie w żłobku” od miesiąca, w którym wpłynął wniosek, nie wcześniej jednak niż od dnia rozpoczęcia uczęszczania przez dziecko do żłobka lub klubu dziecięcego lub objęcia go opieką sprawowaną przez dziennego opiekuna.

Świadczenia jakie wprowadza program Aktywny Rodzic nie podlegają kumulacji, zatem na to samo dziecko za dany miesiąc przysługuje tylko jedno ze świadczeń.

Przykład 3. 

Czy pani Natalia może otrzymać świadczenie „aktywnie w żłobku” za dany miesiąc, jeśli w tym samym miesiącu pobrała już świadczenie „aktywni rodzice w pracy”?

W opisanym przykładzie kobieta nie może pobrać 2 świadczeń, gdyż nie podlegają one kumulacji. 

Wypłata nienależnego świadczenia

W przypadku wypłaty któregokolwiek ze świadczeń, gdy było ono niezależne, należy liczyć się z obowiązkiem jego zwrotu.

Świadczenie będzie nienależnie pobrane w przypadku gdy:

• świadczenie wypłacono na podstawie fałszywych oświadczeń lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę otrzymującą świadczenie; 
• świadczenie wypłacono mimo braku prawa do tego świadczenia; 
• świadczenie wypłacono osobie innej niż osoba uprawniona do tego świadczenia z przyczyn niezależnych od organu, który przyznał świadczenie „Aktywny Rodzic”. 

Decyzja o ustaleniu i zwrocie nienależnie pobranego świadczenia nie zostanie wydana przez ZUS, jeżeli od jego pobrania minęło więcej niż 2 lata.

Program Aktywny Rodzic; czy obywatele Ukrainy mogą z niego korzystać?  - podsumowanie

Podsumowując, to, czy obywatele Ukrainy są uprawnieni do danego świadczenia jakie oferuje program Aktywny Rodzic, zależy od tego, na jakiej podstawie przebywają w Polsce. Ukraińcy, którzy mają tutaj legalny pobyt, mogą korzystać z każdego z 3 świadczeń z zastrzeżeniem, że w danym miesiącu mogą pobierać jedno z nich. Ukraińcy, którzy przybyli do Polski w związku z wojną, będą mogli otrzymać tylko świadczenie „aktywnie w żłobku”.