Moja pierwsza praca jako pracownika młodocianego – czas pracy i urlop

Przepisy prawa pracy w szczególny sposób chronią pracowników młodocianych, ponieważ ich praca zawodowa nie może w negatywny sposób wpływać na rozwój psychofizyczny ani na naukę, która powinna stanowić ich główny cel na początkowym etapie dorastania. Dlatego też pierwsza praca zawodowa pracownika młodocianego może odbywać się tylko w określonych porach oraz w kontrolowanym wymiarze godzin. Przysługują im również inne normy dotyczące urlopów wypoczynkowych, które są szczególnie ważne w tak młodym wieku. W kolejnej części cyklu artykułów o pracownikach młodocianych wyjaśniamy zagadnienia związane z ich czasem pracy i urlopami.

Pierwsza praca – jak długo może pracować młodociany?

Pracownik młodociany zatrudniony w celu przyuczenia do wykonywania określonej pracy lub w celu nauki zawodu może pracować maksymalnie:

• 6 godzin na dobę – gdy nie ukończył jeszcze 16 lat;
• 8 godzin na dobę – gdy nie ukończył jeszcze 18 lat.

Wyżej wskazany wymiar czasu pracy młodocianego obowiązuje także w przypadku, gdy młodociany jest zatrudniony u więcej niż jednego pracodawcy. Co istotne, do czasu pracy młodocianego wlicza się nie tylko praca wykonywana na poczet pracodawcy, ale również czas poświęcony przez młodocianego na naukę. Oznacza to, że do czasu pracy wlicza się czas obowiązkowych zajęć szkolnych.

Mając określoną normę dobową pracy pracownika młodocianego, można określić również normy tygodniowe. Pracownik młodociany może pracować przeciętnie:

• 30 godzin w tygodniu, gdy nie ukończył jeszcze 16 lat;
• 40 godzin w tygodniu, gdy nie ukończył jeszcze 18 lat.

Przeciętna norma tygodniowa oznacza, że w niektórych tygodniach okresu rozliczeniowego (zazwyczaj miesięcznego) dopuszczalny jest czas pracy przekraczający określone 30 godzin tygodniowo, jednak powinno to zostać zrekompensowane poprzez zmniejszenie liczby godzin pracy w następnych tygodniach okresu rozliczeniowego.

Przykład 1.

Paweł jest zatrudniony na umowę o pracę w celu nauki zawodu w zakładzie mechanicznym, ma 17 lat. Czas, jaki poświęca w tygodniu na naukę wliczaną do czasu pracy oraz na pracę, wynosi w sumie 35 godzin. Do wypełnienia 40-godzinnej normy tygodniowej brakuje mu jeszcze 5 godzin pracy. Czy młodociany może je wypracowywać w soboty?

Odpowiedź brzmi: nie. Wyznaczenie młodocianemu dodatkowego dnia pracy naruszałoby zasadę przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy. W takiej sytuacji Paweł pracowałby w każdym tygodniu sześć dni, co jest niezgodne z przepisami. Pracodawcy, który naruszyłby przepisy w tym przypadku, mogłaby grozić kara grzywny.

Przerwy dla młodocianego

Wedle przepisów prawa pracy standardowo pełnoletni pracownik ma prawo do jednej 15-minutowej przerwy, jeżeli jego wymiar czasu pracy wynosi co najmniej 6 godzin dziennie. Przerwa ta jest wliczana do czasu pracy.

W przypadku pracowników młodocianych przerwa obejmująca czas pracy powinna wynosić 30 minut i jest obowiązkowa w przypadku tych pracowników, których dobowy wymiar czasu pracy obejmuje więcej niż 4,5 godziny.

Zarówno w przypadku młodocianych, jak i zwykłych pracowników pracodawca zobowiązany jest zapewnić osobom zatrudnionym co najmniej 5-minutową przerwę wliczaną do czasu pracy po każdej godzinie pracy przy obsłudze monitora ekranowego.

Ograniczenia w pracy młodocianych

Pierwsza praca i każda następna wykonywana przez młodocianego ma pewne określone ograniczenia wynikające z ochrony dóbr młodych pracowników. Przede wszystkim pracodawca nie ma prawa zatrudniać młodocianych:

• w godzinach nadliczbowych oraz
• w porze nocnej.

Nadgodzinami w przypadku młodocianych będą:

• godziny wypracowane powyżej 6 godzin – gdy młodociany nie ukończył 16 lat;
• godziny wypracowane powyżej 8 godzin – gdy młodociany ukończył 18 lat.

Pora nocna w przypadku młodych pracowników przypada na godziny pomiędzy:

• 22 a 6 rano lub
• 20 a 6 rano, gdy młodociany:
• nie ma ukończonych 15 lat i nie ukończył 8-letniej szkoły podstawowej;
• nie ma ukończonych 15 lat, ale ukończył 8-letnią szkołę podstawową;
• ma ukończone 15 lat, ale nie ukończył 8-letniej szkoły podstawowej.

Odpoczynek pracownika młodocianego

Młode organizmy pracowników młodocianych powinny się zdrowo rozwijać, a do tego wymagana jest odpowiednia rekreacja. Odpoczynek dobowy pracowników młodocianych wynosi co najmniej 14 godzin na dobę, a nie 11, jak w przypadku zwykłych, pełnoletnich zatrudnionych. 

W określonych 14 godzinach powinny się zawierać godziny z pory nocnej oraz 6 godzin kolejno po niej następujących.

Natomiast odpoczynek tygodniowy młodego pracownika powinien wynosić 48 godzin nieprzerwanego odpoczynku, w tym obejmować niedzielę. Powyższa norma przekracza standardowe limity odpoczynków tygodniowych aż o 13 godzin.

Pierwsza praca pracownika młodocianego a urlop

W przypadku zatrudniania pełnoletnich pracowników co do zasady przysługiwać im będzie z góry określony limit urlopów wyliczony w odniesieniu do należnego im wymiaru urlopu wypoczynkowego, który wynosi odpowiednio:

• 20 lub
• 26 dni.

Wyjątkiem od powyższej zasady jest pierwsza praca pracownika dorosłego – w tym przypadku pracownik nabiera prawa do części urlopu po każdym przepracowanym miesiącu.

W przypadku młodocianych obowiązują natomiast jeszcze inne zasady naliczania urlopu wypoczynkowego.

Młodociany uzyskuje prawo do urlopu wypoczynkowego z upływem:

• 6 miesięcy od rozpoczęcia pierwszej pracy – w wymiarze 12 dni roboczych;
• roku pracy – w wymiarze 26 dni roboczych.

Prawo do kolejnego urlopu młodociany nabywa w każdym następnym roku kalendarzowym.

Młodociany, który zakończył naukę zawodu i w świetle prawa przestaje być młodocianym, jest objęty standardowymi przepisami dotyczącymi wyliczania urlopu wypoczynkowego. Co to oznacza w praktyce? Wyjaśniamy na przykładzie.

Przykład 2.

Patrycja rozpoczęła swoją naukę zawodu w lutym. Po upływie 6 miesięcy pracy zyska prawo do 12 dni urlopu, a po następnych 6 miesiącach do w sumie 26 dni urlopu. Wymiar urlopu od tego momentu wynosi dla młodocianej 26 dni roboczych w ciągu roku, aż do czasu, w którym pracownica osiągnie 18 lat.

W roku kalendarzowym, w którym młodociana osiągnie pełnoletność, przysługiwać jej będzie 20 dni urlopu, jeżeli prawo do niego uzyskała przed ukończeniem 18 lat.

Pracownik młodociany powinien pamiętać o tym, że w przypadku gdy w danym roku nie nabył jeszcze prawa do urlopu w pierwszym roku nauki, to pracodawca może, ale nie musi, na wniosek młodocianego udzielić zaliczkowo urlopu w okresie ferii szkolnych.

Zgodnie z przepisami pracownik młodociany ma również prawo do wnioskowania o urlop bezpłatny u pracodawcy w okresie ferii szkolnych w wymiarze nieprzekraczającym, łącznie z urlopem wypoczynkowym, 2 miesięcy.

Pierwsza praca młodocianego – podsumowanie czasu pracy

Zgodnie z obowiązującymi przepisami pracownik młodociany może pracować maksymalnie 6 godzin na dobę, gdy nie ukończył jeszcze 16 lat, lub 8 godzin na dobę, gdy nie jest jeszcze pełnoletni. Powyższe limity są obowiązkowe i w ich konsekwencji młodociany nie może pracować w nadgodzinach. Młodociany nie może świadczyć pracy również w porze nocnej. Natomiast urlop pracownika młodocianego wynosi odpowiednio 12 dni po 6 miesiącach pracy, a następnie 26 dni po roku pracy.