Likwidacja studiów doktoranckich
W związku z wprowadzeniem w 2019 roku szkół doktorskich (w miejsce studiów doktoranckich) będących nową formą kształcenia doktorantów ustawodawca ustalił okres przejściowy, w którym rozpoczęte już studia doktoranckie mogły być kontynuowane. Charakterystykę tego okresu oraz motywy jego ustalenia przedstawiono w uzasadnieniu do Ustawy z dnia 28 lipca 2023 roku o zmianie ustawy – Karta Nauczyciela oraz niektórych innych ustaw. Likwidacja studiów doktoranckich - co z ubezpieczeniem doktorantów? Poniżej przywołano najistotniejsze elementy tego uzasadnienia.
Likwidacja studiów doktoranckich
Studia doktoranckie były formą kształcenia doktorantów realizowaną do czasu reformy systemu szkolnictwa wyższego i nauki wprowadzonej Ustawą z dnia 20 lipca 2018 roku – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Ustawa ta wprowadziła nową formę kształcenia – szkoły doktorskie. Rozpoczęły one działalność 1 października 2019 roku.
Jak wynika z art. 198 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, w szkołach doktorskich odbywa się kształcenie doktorantów przygotowujące do uzyskania stopnia doktora. Trwa ono od 6 do 8 semestrów (art. 201 ust. 1 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce). Szkoła doktorska jest zorganizowaną formą kształcenia i może być prowadzona przez uczelnię akademicką, instytut Polskiej Akademii Nauk, instytut badawczy, instytut międzynarodowy albo Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego. Za kształcenie doktorantów nie pobiera się opłat.
Zgodnie z art. 279 ust. 1 Ustawy z dnia 3 lipca 2018 roku – Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, zwanej dalej ustawą, studia doktoranckie rozpoczęte przed rokiem akademickim 2019/2020 mogły być prowadzone na zasadach dotychczasowych, jednak nie dłużej niż do 31 grudnia 2023 roku.
Wydłużenie terminu do 31 grudnia 2024 roku
W wyniku nowelizacji wspomnianego wyżej przepisu dokonanej Ustawą z dnia 28 lipca 2023 roku o zmianie ustawy – Karta Nauczyciela oraz niektórych innych ustaw maksymalny termin prowadzenia studiów doktoranckich został wydłużony do 31 grudnia 2024 roku.
Nowelizacja ta została wprowadzona na skutek poprawki zgłoszonej w ramach postępowania legislacyjnego w Senacie RP i objęła w zakresie studiów doktoranckich art. 279 ust. 1 i ust. 2 pkt 2 ustawy dotyczący nadzoru merytorycznego nad studiami doktoranckimi. Głównym celem wydłużenia funkcjonowania studiów doktoranckich do końca 2024 roku było umożliwienie ukończenia przygotowywania rozpraw doktorskich, a następnie uzyskania stopnia naukowego doktora albo stopnia doktora w zakresie sztuki w trakcie trwania tych studiów m.in. tym doktorantom, którzy w wyniku pandemii koronawirusa napotkali trudności w prowadzeniu niezbędnych badań naukowych. Jednocześnie wspomnianą ustawą o zmianie ustawy – Karta Nauczyciela oraz niektórych innych ustaw został wydłużony także ostateczny termin zakończenia przewodów doktorskich (w tym przygotowywanych w trybie eksternistycznym) do 31 grudnia 2024 roku.
Dodatkowe unormowania dotyczące uczestników studiów doktoranckich w 2024 roku
Przepis art. 279 ustawy po raz kolejny znowelizowano na mocy art. 1 Ustawy z dnia 16 stycznia 2024 roku o zmianie ustawy – Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce oraz ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Wprowadzono do niego ust. 1a, w którego myśl do uczestników studiów doktoranckich w 2024 roku znajdowały zastosowanie niektóre przepisy, które wcześniej w zakresie tych studiów obowiązywały, a wygasały z mocy prawa 31 grudnia 2023 roku, oraz inne przepisy, dla których nie wskazano daty granicznej. Celem zastosowania wybranych wygasłych przepisów (łącznie z tymi, które nadal obowiązywały) do doktorantów na studiach doktoranckich w 2024 roku było umożliwienie im uzyskania stopnia doktora i obrony przewodów doktorskich w ramach studiów doktoranckich.
Należy wskazać, że, co do zasady, cykl kształcenia na studiach doktoranckich został zakończony. Studia te, stosownie do regulacji art. 195 ust. 4a Ustawy z dnia 27 lipca 2005 roku – Prawo o szkolnictwie wyższym, powinny trwać nie krócej niż dwa lata i nie dłużej niż cztery lata.
Do studiów doktoranckich prowadzonych w 2024 roku miały zastosowanie m.in. przepisy dotyczące:
obowiązku wprowadzania przez rektorów uczelni, dyrektorów instytutów naukowych Polskiej Akademii Nauk, dyrektorów instytutów badawczych oraz dyrektorów międzynarodowych instytutów naukowych danych uczestników studiów doktoranckich do Zintegrowanego Systemu Informacji o Szkolnictwie Wyższym i Nauce POL-on (art. 219 ust. 8 ustawy);
możliwości tworzenia samorządu doktorantów także przez uczestników studiów doktoranckich (art. 296 ust. 2 ustawy);
rozumienia przez pojęcie „szkół doktorskich” również „studiów doktoranckich” we wskazanych ustawach, w których jest mowa o szkołach doktorskich (art. 329 ust. 1 ustawy).
Ubezpieczenia społeczne doktorantów
Zgodnie z art. 329 ust. 1a ustawy doktoranci, którzy rozpoczęli studia doktoranckie przed rokiem akademickim 2019/2020, pobierający stypendium doktoranckie nie podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, a w konsekwencji też ubezpieczeniu wypadkowemu (patrz art. 12 ust. 1 Ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych).
Doktoranci, którzy rozpoczęli kształcenie w szkołach doktorskich najwcześniej w roku akademickim 2019/2020 i pobierają stypendium doktoranckie, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu. Ubezpieczenie chorobowe jest natomiast dla nich dobrowolne, a objęcie nim następuje na wniosek doktoranta.
Okres objęcia doktorantów wspomnianymi ubezpieczeniami pokrywa się z okresem otrzymywania stypendium doktoranckiego, a podstawę wymiaru składek na te ubezpieczenia stanowi kwota stypendium.
Składki na ubezpieczenia społeczne są współfinansowane przez doktoranta (ubezpieczonego) i podmiot prowadzący szkołę doktorską (płatnika). Składkę na ubezpieczenia:
emerytalne – finansują z własnych środków, w równych częściach, ubezpieczony i płatnik;
rentowe – finansują z własnych środków, w wysokości 1,5% podstawy wymiaru ubezpieczony i w wysokości 6,5% podstawy wymiaru płatnik;
chorobowe – finansuje w całości, z własnych środków, sam ubezpieczony;
wypadkowe – finansuje w całości, z własnych środków, płatnik (art. 6 ust. 1 pkt 7b, art. 9 ust. 1, art. 11 ust. 2, art. 12 ust. 1, art. 13 pkt 15a, art. 16 ust. 1 pkt 7a, ust. 1b, ust. 2 i ust. 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).
Ubezpieczenie zdrowotne doktorantów
Doktoranci podlegają ubezpieczeniu zdrowotnemu. Dotyczy to także tych z nich, którzy nie pobierają stypendium doktoranckiego i którzy rozpoczęli studia doktoranckie przed rokiem akademickim 2019/2020. Wyjątek stanowią doktoranci, którzy mają inny tytuł do wspomnianego ubezpieczenia albo są zgłoszeni do ubezpieczenia zdrowotnego jako członkowie rodziny.
Okres ubezpieczenia zdrowotnego trwa od dnia złożenia oświadczenia o niepodleganiu obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego z innego tytułu, nie wcześniej jednak niż od dnia rozpoczęcia pierwszego semestru kształcenia, do dnia ukończenia kształcenia w szkole doktorskiej albo skreślenia z listy doktorantów.
Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne doktorantów stanowi kwota odpowiadająca wysokości specjalnego zasiłku opiekuńczego przysługującego na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych.
Składkę na ubezpieczenie zdrowotne opłaca płatnik – podmiot prowadzący szkołę doktorską, a finansuje budżet państwa (art. 66 ust. 1 pkt 20 i ust. 2, art. 73 pkt 4, art. 86 ust. 1 pkt 6 i ust. 2 Ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych).
Omówione wyżej przepisy przejściowe służyły zapewnieniu niezakłóconego kontynuowania kształcenia doktorantów rozpoczętego przed wejściem w życie przepisów Ustawy z dnia 20 lipca 2018 roku – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Z kolei unormowania ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych obejmują doktorantów obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalnym, rentowymi, wypadkowym i zdrowotnym, oraz dobrowolnie (na wniosek) ubezpieczeniem chorobowym.
