Jak wygląda sprawa o ubezwłasnowolnienie?

Ubezwłasnowolnienie stanowi poważną ingerencję w sferę zdolności do czynności prawnych danej osoby. W związku z powyższym może być przeprowadzone wyłącznie na drodze odpowiedniej procedury sądowej. Jak zainicjować taką sprawę i z jakimi kosztami będzie ona związana?

Ubezwłasnowolnienie

Ubezwłasnowolnienie to tak naprawdę pozbawienie danej osoby zdolności do czynności prawnych lub jej znaczące ograniczenie. Przez zdolność tę powinniśmy rozumieć oczywiście możliwość samodzielnego nabywania praw i zaciągania zobowiązań. Ubezwłasnowolnienie może występować tak naprawdę w dwóch formach:

• częściowej, gdy ubezwłasnowolniony jest traktowany w świetle prawa tak jak dziecko pomiędzy 13. a 18. rokiem życia – ustanawiany jest dla niego wówczas kurator sądowy;

• całkowitej, gdy ubezwłasnowolniony jest traktowany w świetle prawa tak jak dziecko, które nie ukończyło 13 lat i nie posiada żadnej zdolności do czynności prawnych – wówczas ustanawiany jest dla niego opiekun prawny.

Ubezwłasnowolnienie powoduje ograniczenie swobody danej osoby, jeśli chodzi o możliwość dokonywania określonych czynności prawnych. Bez zgody kuratora lub opiekuna prawnego taka osoba nie ma w zasadzie możliwości przeprowadzenia jakiejkolwiek czynności dotyczącej zarządu jej własnym majątkiem.

Sprawa o ubezwłasnowolnienie

Z racji tego, iż ubezwłasnowolnienie w bardzo istotny sposób oddziałuje na daną osobę i ogranicza jej prawa, instytucja ta może być wykorzystana wyłącznie przez sąd. Zgodnie z treścią art. 545 i 546 Kodeksu postępowania cywilnego sprawy o ubezwłasnowolnienie należą do właściwości sądów okręgowych, które rozpoznają je w składzie trzech sędziów. W sprawach tych właściwy jest sąd miejsca zamieszkania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, a w braku miejsca zamieszkania – sąd miejsca jej pobytu. Wniosek o ubezwłasnowolnienie może zgłosić:

• małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie;

• jej krewni w linii prostej oraz rodzeństwo;

• jej przedstawiciel ustawowy;

• prokurator.

Krewni osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, nie mogą go zgłaszać, jeżeli osoba ta ma przedstawiciela ustawowego. Wniosek o ubezwłasnowolnienie częściowe można zgłosić już na rok przed dojściem do pełnoletności osoby, której on dotyczy. Pamiętajmy jednak, że każdy, kto zgłosił wniosek o ubezwłasnowolnienie w złej wierze lub lekkomyślnie, podlega karze grzywny.

Wniosek o ubezwłasnowolnienie

Pismem inicjującym sprawę sądową o ubezwłasnowolnienie jest wniosek. Z racji swojego formalnego charakteru powinien on zawierać w swej treści następujące informacje:

• dane sądu właściwego w sprawie;

• dane wnioskodawcy oraz uczestnika postępowania – uczestnikiem jest osoba, która ma zostać ubezwłasnowolniona;

• zakres żądanego ubezwłasnowolnienia, tj. częściowe lub całkowite;

• stan cywilny osoby, która ma być ubezwłasnowolniona – i w zależności od tego trzeba złożyć jej akt urodzenia, bądź jeśli pozostaje w związku małżeńskim – akt małżeństwa ze wskazaniem imienia, nazwiska współmałżonka i jego adresu zamieszkania. Jeśli uczestnik postępowania jest wdową/wdowcem, wówczas należy złożyć odpis skrócony aktu zgonu małżonka, a przypadku jeśli uczestnik jest osobą rozwiedzioną – odpis skrócony aktu małżeństwa z adnotacją o rozwodzie lub odpis prawomocnego wyroku rozwodowego;

• stosunek pokrewieństwa wnioskodawcy wobec uczestnika poprzez złożenie odpowiedniego odpisu aktu stanu cywilnego. Zazwyczaj będzie to akt urodzenia wnioskodawcy, zaś w przypadku kobiet (córka, siostra), które zawarły związek małżeński i zmieniły nazwisko, akt małżeństwa wnioskodawczyni;

• przyczyny wystąpienia z wnioskiem o ubezwłasnowolnienie;

• informację, czy stan zdrowia uczestnika postępowania umożliwia mu osobiste stawienie się w sądzie celem wysłuchania oraz telefon kontaktowy do wnioskodawcy;

• podpis wnioskodawcy wraz z wymienieniem załączników wraz z dowodem opłaty od wniosku.

Do wniosku o ubezwłasnowolnienie należy dołączyć:

• 3 egzemplarze wniosku;

• 3 egzemplarze (oryginał + 2 kserokopie) odpisu skróconego aktu urodzenia uczestnika;

• 3 egzemplarze (oryginał + 2 kserokopie) odpisu skróconego aktu urodzenia lub aktu małżeństwa wnioskodawcy;

• 3 egzemplarze (oryginał + 2 kserokopie) zaświadczenia od specjalisty (psycholog, psychiatra, neurolog) o aktualnym stanie zdrowia uczestnika postępowania.

Opłata od wniosku o ubezwłasnowolnienie jest stała i wynosi 100 zł – nie ma tutaj znaczenia, o jaki rodzaj ubezwłasnowolnienia ubiega się wnioskodawca. Uiszcza się ja przez naklejenie na wniosku znaków opłaty sądowej (do nabycia w kasie właściwego sądu) lub wpłatę na rachunek bankowy sądu. Gotowy wniosek trzeba złożyć osobiście w sądzie albo wysłać listem poleconym.

Przebieg sprawy o ubezwłasnowolnienie

Sprawa o ubezwłasnowolnienie trwa z reguły około 6 miesięcy, przy czym nierzadko dochodzi do kilku rozpraw, na których ustalana jest zasadność złożonego wniosku oraz sprawdzenie stanu fizycznego i psychicznego osoby, wobec której ma zostać zastosowane ograniczenie lub całkowite wyłączenie jej zdolności do czynności prawnych. Po złożeniu wniosku do sądu z reguły czeka się od 1 do 3 miesięcy na zwrotną informację, w której będzie wskazana data i dokładne miejsce pierwszej rozprawy. Oczywiście jeśli wniosek był od początku wadliwy, wcześniej sąd wezwie wnioskodawcę do uzupełnienia braków formalnych pisma w terminie 7 dni od dnia odebrania takiego wezwania. W przypadku nieuzupełnienia braków lub poprawienia wniosku w zbyt późnym terminie nie zostanie on przyjęty do rozpoznania i sprawę trzeba będzie zainicjować od początku.

W trakcie postępowania wnioskodawca oraz uczestnik będą przesłuchiwani przez sąd na okoliczność zasadności ubezwłasnowolnienia. Przyszły ubezwłasnowolniony dodatkowo będzie podlegał badaniu przez biegłych psychologów, psychiatrów lub neurologów, którzy następnie zobowiązani zostaną do wydania odpowiedniej opinii dla sądu. Postępowanie dowodowe ma na celu ustalenie, czy dana osoba rzeczywiście musi zostać ubezwłasnowolniona i w jakim zakresie. Niekiedy zdarza się, że sąd w trakcie sprawy zmienia charakter żądanego ubezwłasnowolnienia – z częściowego przechodzi na całkowite lub odwrotnie. Co ciekawe, sąd może również umieścić daną osobą w zakładzie leczniczym na czas specjalnej obserwacji, jak również zobowiązać osoby pozostające we wspólnocie domowej z osobą ubezwłasnowolnianą do złożenia wykazu majątku należącego do niej.

W trakcie toczącego się postępowania sąd może ustanowić dla ubezwłasnowolnianego adwokata lub radcę prawnego z urzędu i to bez wniosku lub zgody osoby, która zainicjowała całą sprawę. Chodzi bowiem o to, że w niektórych przypadkach ubezwłasnowolniany powinien mieć prawnika, który zadba i jego interesy, zaś sąd uzna to za niezbędne. Pomoc prawna w takim zakresie odbywa się oczywiście na koszt Skarbu Państwa, choć finalnie kosztami postępowania zostanie obciążony sam wnioskodawca.

Postanowienie o ubezwłasnowolnieniu

Gdy sąd uzna, że postępowanie dowodowe może zostać zakończone, po przeprowadzonej ocenie wyda stosowne postanowienie. W takim orzeczeniu może ubezwłasnowolnić daną osobę, przy czym zawsze konieczne jest wskazanie rodzaju zastosowanego ubezwłasnowolnienia oraz przyczyny takiego rozstrzygnięcia. W postanowieniu uregulowana jest także kwestia kosztów sądowych – co do zasady ponosi je w całości wnioskodawca. Jeśli jednak zebrany materiał dowodowy okaże się dla sądu nieprzekonujący, może on odmówić ubezwłasnowolnienia. Nie przekreśla to jednak możliwości ubiegania się o ubezwłasnowolnienie danej osoby w przyszłości.

Każde postanowienie o ubezwłasnowolnieniu jest wzruszalne – sąd uchyla je, gdy ustaną przyczyny, dla których je orzeczono lub gdy pojawi się potrzeba zmiany ubezwłasnowolnienia całkowitego na częściowe. Co ważne, z wnioskiem o zmianę orzeczenia może wystąpić także sam ubezwłasnowolniony.

Podsumowanie

Niezależnie od rodzaju ubezwłasnowolnienia może być ono orzeczone wyłącznie po przeprowadzeniu rozprawy sądowej, na której badana jest zasadność złożonego wniosku. Jeśli sąd uzna, że dana osoba powinna zostać ubezwłasnowolniona, wyda stosowne postanowienie i wskaże dla niej kuratora albo opiekuna prawnego. Sprawa o ubezwłasnowolnienie wiąże się z koniecznością przeprowadzenia dokładnego postępowania dowodowego, co oznacza najczęściej badania lekarskie i psychologiczne osoby ubezwłasnowolnianej. Postanowienie kończące sprawę może być zmienione, gdy zajdzie taka potrzeba, lub zaskarżone do sądu II instancji.