Klasyfikacja zawodów i specjalności – co warto wiedzieć?

Stosowana na potrzeby rynku pracy klasyfikacja zawodów i specjalności pozwala na usystematyzowanie poszczególnych dziedzin, a ponadto umożliwia pracodawcom weryfikację zawodu i zastosowanie właściwego nazewnictwa. Co należy o niej wiedzieć i jak można zaklasyfikować nowy zawód?

Klasyfikacja zawodów i specjalności 

Klasyfikacja zawodów i specjalności to nic innego jak zbiór zawodów i specjalności występujących na rynku pracy. Opracowana jest na podstawie Międzynarodowego Standardu Klasyfikacji Zawodów ISCO-08. Jej aktualizacja odbywa się co 2-3 lata poprzez zmiany rozporządzenia. Pomaga ona prowadzić statystyki, a także monitorować zatrudnienie i prowadzić różnego rodzaju analizy, prognozy i badania.

Klasyfikacja zawodów i specjalności nie reguluje kwestii dopuszczania do wykonywania zawodu i spełniania wymagań kwalifikacyjnych. W zakres jej treści nie wliczają się również unormowane standardy kształcenia, szkolenia oraz nadawania uprawnień kwalifikacyjnych, np. poprzez kursy lub szkolenia.

Dla celów klasyfikacji istotne są dwa aspekty:

• poziom – określa zakres umiejętności wynikających ze złożoności zadań oraz danego zakresu i obowiązków,
• specjalizacja – konieczna wiedza lub umiejętność do posługiwania się określonymi urządzeniami i narzędziami poprzez rodzaj stosowanych materiałów czy wyrobów, także przez rodzaj świadczonych usług.

Zawód a stanowisko pracy

Pojęcia zawodu i specjalności są bardzo często mylnie identyfikowane ze stanowiskiem pracy. Zawód to zestaw zadań lub czynności, które stanowią źródło dochodu i które zostały wyodrębnione na skutek społecznego podziału pracy. Może dzielić się na specjalności obejmujące część zawodu, a tym samym wymaga dodatkowych kompetencji.

Stanowisko pracy jest natomiast konkretnym miejscem pracy w organizacji. Aby otrzymać określone stanowisko, pracownik musi posiadać konkretny zestaw kompetencji. Zarówno w zawodzie, jak i w przypadku specjalności można wyróżnić przynajmniej jedno stanowisko pracy.

Klasyfikacja zawodów i specjalności - poziomy kompetencji

Klasyfikacja zawodów i specjalności  zawiera pogrupowane zawody według poziomów kompetencji (określonych w ISCO-08 oraz poziomów kształcenia w Międzynarodowej Standardowej Klasyfikacji Edukacji ISCED 2011). Odnoszą się do umiejętności do wykonywania poszczególnych zawodów i specjalności oraz do kształcenia w szkołach. Wyróżniamy cztery podstawowe poziomy kompetencji:

• Pierwszy poziom kompetencji to elementarne kwalifikacje, które umożliwiają wykonywanie prostych i rutynowych zadań fizycznych i manualnych, często wymagających siły i wytrzymałości fizycznej, a w niektórych zawodach umiejętności czytania, pisania i liczenia. Poziom ten odpowiada wykształceniu uzyskanemu w szkole podstawowej.
• Drugi poziom kompetencji wymaga zaawansowanych umiejętności czytania, pisania i liczenia, wysokiego poziomu sprawności manualnej, umiejętności z zakresu czytania instrukcji technicznych czy bezpieczeństwa oraz zdolności komunikacji interpersonalnej. Odpowiada wykształceniu uzyskiwanemu w gimnazjum, liceum ogólnokształcącym, liceum profilowanym i zasadniczej szkole zawodowej.
• Trzeci poziom kompetencji to wykonywanie złożonych zadań technicznych i praktycznych, wymagających szerokiej wiedzy merytorycznej, technicznej i proceduralnej w wyspecjalizowanej dziedzinie. Niezbędne są tutaj zdolności interpersonalne oraz zdolność do rozumienia różnego rodzaju dokumentów. Odpowiada wykształceniu średniemu zawodowemu uzyskanemu w technikum, szkole artystycznej (muzycznej II stopnia, plastycznej, baletowej, sztuki cyrkowej), szkole pomaturalnej oraz szkole policealnej.
• Czwarty poziom kompetencji oznacza wykonywanie zadań polegających na rozwiązywaniu problemów oraz podejmowaniu decyzji w oparciu o szeroką wiedzę teoretyczną i merytoryczną w danej specjalizacji. Odpowiada wykształceniu wyższemu uzyskanemu na studiach I stopnia (licencjackich i inżynierskich), studiach II stopnia (magisterskich i jednolitych magisterskich), studiach podyplomowych oraz studiach III stopnia (doktoranckich).

Jak wprowadzić nowy zawód na rynek pracy?

Niezbędne jest złożenie wniosku o wprowadzenie do klasyfikacji nowych zawodów/specjalności. Wnioskodawcą nie może być jednak przeciętny Kowalski – należą do nich ministerstwa, urzędy centralne, stowarzyszenia, związki zawodowe, organizacje pracodawców i inne instytucje merytorycznie kompetentne dla danego zawodu lub specjalności.

Wniosek powinien zawierać uzasadnienie celowości wprowadzenia zawodu do klasyfikacji oraz opis zawierający krótką syntezę zawodu i zadania zawodowe. Zawarte w nim powinny być także informacje dotyczące wymaganego wykształcenia oraz regulacji prawnych danego zawodu, jeśli takie obowiązują.

Klasyfikacja zawodów i specjalności jest nieustannie poszerzana. Ostatnia jej aktualizacja miała miejsce w 2016 r., a od 1 stycznia 2022 r. na rynku pracy pojawi się 81 nowych specjalności, 62 zawody/specjalności zostaną z kolei usunięte. Choćby z tych powodów warto zapoznać się z tym jak wygląda klasyfikacja zawodów i specjalności i sprawdzić, w którym miejscu klasyfikacji widnieje nasz zawód, biorąc pod uwagę również nasze kompetencje.