Choroba w czasie urlopu wypoczynkowego

Choroba w czasie urlopu wypoczynkowego wyklucza możliwość korzystania z niego. Wynika to z braku możliwości pogodzenia zwolnienia lekarskiego z wypoczynkiem urlopowym. Kodeks pracy traktuje niezdolność do pracy z powodu choroby jako jedną z przesłanego do przerwania urlopu wypoczynkowego.

Różne cele zwolnienia lekarskiego i urlopu wypoczynkowego

Nieobecność w pracy z powodu choroby jest w świetle obowiązujących przepisów prawa pracy uznawana za nieobecność usprawiedliwioną, która powinna zostać udokumentowana zaświadczeniem lekarskim (§ 1, § 3 pkt 1 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 roku w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy). Zgodnie z art. 6 ust. 1 Ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa na równi z niezdolnością do pracy z powodu choroby traktuje się niemożność wykonywania pracy:

• w wyniku decyzji wydanej przez właściwy organ albo uprawniony podmiot na podstawie przepisów o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi;
• wskutek poddania się obowiązkowi kwarantanny, izolacji w warunkach domowych albo izolacji, o której mowa w przepisach o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi;
• z powodu przebywania w: stacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego w celu leczenia uzależnienia alkoholowego lub w szpitalu albo innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne w celu leczenia uzależnienia od środków odurzających lub substancji psychotropowych;
• wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów.

Innym przypadkiem nieobecności w pracy, który przepisy prawa kwalifikują jako nieobecność usprawiedliwioną, jest korzystanie przez pracownika z urlopu wypoczynkowego. Jak stanowi art. 14 kp, pracownik ma prawo do wypoczynku, który zapewniają przepisy o czasie pracy, dniach wolnych od pracy oraz o urlopach wypoczynkowych. Rozwinięciem tej zasady prawa pracy są przepisy o urlopach wypoczynkowych (art. 152-173 kp). Pracownikowi przysługuje prawo do corocznego, nieprzerwanego, płatnego urlopu wypoczynkowego, którego nie może się zrzec. Pracownik podejmujący pracę po raz pierwszy w roku kalendarzowym, w którym podjął pracę, uzyskuje prawo do urlopu z upływem każdego miesiąca pracy, w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu przysługującego mu po przepracowaniu roku, a prawo do kolejnych urlopów nabywa w każdym następnym roku kalendarzowym. Wymiar urlopu wynosi:

• 20 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat,
• 26 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 17 stycznia 2024 roku (I USKP 93/22), celem zwolnienia lekarskiego jest odzyskanie zdolności do pracy, dlatego powinno być ono wykorzystywane wyłącznie do zrealizowania tego celu poprzez ograniczenie się pracownika do wykonywania zwykłych czynności życia codziennego oraz czynności związanych ze stanem zdrowia. Natomiast celem urlopu wypoczynkowego jest regeneracja sił pracownika, zużytych przy codziennym wykonywaniu zadań pracowniczych, a środkiem tej regeneracji jest całkowite wyłączenie go na pewien okres z procesu pracy oraz zapewnienie mu wypoczynku i możliwości wykorzystania wolnego czasu w sposób sprzyjający efektywnemu odrodzeniu sił psychofizycznych (patrz wyroki Sądu Najwyższego z 10 lutego 1998 roku, i PR 7/88, i z 24 stycznia 1974 roku, III PRN 41/73). Jak wynika z powyższego, zwolnienie lekarskie służy powrotowi pracownika do zdrowia, natomiast korzystanie z urlopu wypoczynkowego polega na regeneracji sił pracownika zdrowego (zdolnego do pracy). 

Zachorowanie przed rozpoczęciem urlopu

Zgodnie z art. 165 kp, jeżeli pracownik nie może rozpocząć urlopu wypoczynkowego w ustalonym terminie z przyczyn usprawiedliwiających nieobecność w pracy, a w szczególności z powodu:

• czasowej niezdolności do pracy wskutek choroby;
• odosobnienia w związku z chorobą zakaźną;
• powołania na ćwiczenia wojskowe w ramach pasywnej rezerwy, stawienia się do pełnienia terytorialnej służby wojskowej rotacyjnie albo stawienia się do pełnienia służby w aktywnej rezerwie, na czas do 3 miesięcy;
• urlopu macierzyńskiego

– pracodawca jest obowiązany przesunąć urlop na termin późniejszy.

Jak wynika z tego przepisu, choroba pracownika, jako jedna z przyczyn usprawiedliwiających nieobecność w pracy, skutkuje koniecznością przesunięcia terminu urlopu wypoczynkowego na czas po ustąpieniu przyczyny nieobecności.

W wyroku Sądu Najwyższego z 24 lutego 2015 roku (II PK 84/14) podkreślono, że niedopuszczalne jest wyrażenie zgody przez pracodawcę na urlop wypoczynkowy w okresie niezdolności do pracy. Z przepisów prawa pracy wynika bowiem, że niezdolność do pracy z powodu choroby pozostaje w opozycji do zwolnienia urlopowego. Przepis art. 165 kp niezdolność do pracy z powodu choroby uznaje za przeszkodę w rozpoczęciu urlopu wypoczynkowego. Tego rodzaju regulacja prawna jest w sposób oczywisty związana z celem urlopu, który jest jedną z instytucji zabezpieczających prawo pracownika do wypoczynku (art. 14 kp), gwarantowane w art. 66 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Niezdolność do pracy wyłącza możliwość korzystania z urlopu zgodnie z jego przeznaczeniem, w związku z czym udzielenie urlopu w okresie niezdolności do pracy jest prawnie niedopuszczalne, także wówczas, gdy pracownik wyraził na to zgodę.

Choroba w trakcie urlopu

W myśl art. 166 kp część urlopu wypoczynkowego niewykorzystaną z powodu:

• czasowej niezdolności do pracy wskutek choroby;
• odosobnienia w związku z chorobą zakaźną;
• odbywania ćwiczeń wojskowych w ramach pasywnej rezerwy, pełnienia terytorialnej służby wojskowej rotacyjnie albo pełnienia służby w aktywnej rezerwie, przez czas do 3 miesięcy;
• urlopu macierzyńskiego

- choroba w czasie urlopu nakłada na pracodawcę obowiązek jego udzielenia w późniejszym terminie.

Przepis ten dotyczy sytuacji, w której pracownik rozpoczął urlop wypoczynkowy, lecz nie może go wykorzystać z jednej lub kilku spośród 4 wymienionych wyżej przyczyn. Wyliczenie to ma charakter wyczerpujący. Zatem o ile urlop jeszcze się nie rozpoczął, pracownik nie może zacząć z niego korzystać, jeżeli zachodzi jakakolwiek przyczyna usprawiedliwiająca nieobecność w pracy (art. 165 kp), o tyle do przerwania trwającego już urlopu dochodzi wyłącznie z przyczyn enumeratywnie wymienionych w art. 166 kp. Niezdolność do pracy z powodu choroby jest okolicznością, która uniemożliwia zarówno rozpoczęcie urlopu, jak i jego kontynuowanie.

Czy pracownik musi powołać się na chorobę w celu przesunięcia terminu urlopu?

Jak zauważył Sąd Najwyższy w wyroku z 6 lutego 1985 roku (I PR 4/85), pracownik, który zachoruje w okresie korzystania z urlopu wypoczynkowego i który nie zamierza wykorzystać zwolnienia lekarskiego w celu przedłużenia tego urlopu, nie ma obowiązku dostarczenia zakładowi pracy zaświadczenia lekarskiego, stwierdzającego jego niezdolność do pracy w okresie korzystania z urlopu wypoczynkowego. W obecnych realiach prawnych będzie to w praktyce polegało na odstąpieniu przez pracownika od starania się o uzyskanie zaświadczenia lekarskiego, co w konsekwencji oznaczać będzie, że w świetle prawa nie wystąpi niezdolność pracownika do pracy z powodu choroby, a zatem nie będzie przeszkód prawnych w rozpoczęciu korzystania z urlopu wypoczynkowego ani w jego kontynuowaniu. 

Jak ustalić nowy termin urlopu?

Zarówno z art. 165, jak i art. 166 kp wynika, że w razie braku możliwości rozpoczęcia urlopu lub jego kontynuowania w związku z chorobą konieczne jest ustalenie późniejszego terminu wykorzystania tego urlopu. W myśl § 5 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 roku w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop w okolicznościach uzasadniających przesunięcie urlopu wypoczynkowego na inny termin niż określony w planie urlopów lub ustalony po porozumieniu z pracownikiem pracodawca udziela pracownikowi niewykorzystanego urlopu w terminie z nim uzgodnionym. Nowy termin urlopu musi być więc ustalony w wyniku wspólnej decyzji pracodawcy i pracownika. Należy przy tym pamiętać o generalnej zasadzie, wyrażonej w art. 168 kp, zgodnie z którą urlopu za dany rok kalendarzowy trzeba udzielić pracownikowi najpóźniej do 30 września roku następnego.

Przykład 1.

Zgodnie z planem urlopów wypoczynkowych, ustalonym przez pracodawcę, pracownik miał korzystać z urlopu wypoczynkowego od 8 do 26 lipca 2024 roku. W trakcie trwania urlopu 22 lipca 2024 roku pracownik zachorował, co zostało udokumentowane zaświadczeniem lekarskim wystawionym na okres od 22 lipca do 7 sierpnia 2024 roku. W związku z powyższym pracownik nie mógł wykorzystać ostatnich 5 dni zaplanowanego urlopu wypoczynkowego od 22 do 26 lipca 2024 roku. Po powrocie pracownika do pracy 8 sierpnia 2024 roku strony umowy o pracę uzgodniły, że wspomniane ostatnie 5 dni urlopu pracownik wykorzysta od 23 do 27 września 2024 roku.

Brak możliwości korzystania z urlopu wypoczynkowego w czasie zwolnienia chorobowego wynika z bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa, co oznacza, że strony umowy o pracę nie mogą postanowić inaczej.

Choroba w czasie urlopu wypoczynkowego - podsumowanie

Niezdolność do pracy z powodu choroby jest przesłanką do przerwania urlopu wypoczynkowego. Niewykorzystana w ten sposób część urlopu nie przepada. Dni wolne, z których pracownik nie skorzystał, powinny zostać przez pracodawcę udzielone w późniejszym terminie. Choroba w czasie urlopu wypoczynkowego nakłada na pracodawcę obowiązek wypłaty pracownikowi za czas choroby wynagrodzenie chorobowe lub zasiłek chorobowy.