Czy istnieje obowiązek korzystania z urlopu związanego z rodzicielstwem?

Urlop wypoczynkowy jest podstawowym prawem każdego pracownika, z którego nie można zrezygnować. Prawo pracy przewiduje także inne rodzaje urlopów, m.in. te, które bezpośrednio wiążą się z rodzicielstwem. Czy istnieje obowiązek korzystania z urlopu związanego z rodzicielstwem?

Rodzaje urlopów związanych z rodzicielstwem

Ciąża i urodzenie dziecka powoduje istotną zmianę uprawnień wszystkich pracowników. Przepisy prawa pracy chronią bowiem nową rodzinę zatrudnionego, dbając o bezpieczeństwo nie tylko matki dziecka, lecz także ojca.

Jednym ze szczególnych uprawnień pracowniczych związanych z rodzicielstwem jest prawo do urlopów:

• macierzyńskiego,
• na warunkach urlopu macierzyńskiego,
• ojcowskiego,
• rodzicielskiego,
• wychowawczego,
• adopcyjnego.

O ile jednak urlop wypoczynkowy jest obowiązkowy i raczej nikt nie ma w tym zakresie wątpliwości, o tyle konieczność wykorzystania urlopu związanego z rodzicielstwem nie jest taka oczywista.

Obowiązek korzystania z urlopu związanego z rodzicielstwem

Wiele młodych matek nie chce korzystać z urlopów związanych z rodzicielstwem, przynajmniej nie w pełnym ich wymiarze. Przyczyn takiego stanu rzeczy jest wiele, choć przeważają te natury finansowej oraz obawa o późniejszą utratę pracy lub redukcję zajmowanego stanowiska.

Pracownik, któremu przysługuje prawo do urlopu związanego z rodzicielstwem, ma prawo skorzystać z niego zarówno w pełnym, jak i skróconym wymiarze. Tak naprawdę decydujące znaczenia ma w tym zakresie tylko jego wola – pracodawca nie może więc wymuszać na swoim podwładnym wykorzystania urlopu w krótszym wymiarze niż zagwarantowany przepisami prawa pracy.

Zatrudniający nie może również zmusić swojego pracownika do zrezygnowania z takiego urlopu, powołując się np. na konieczność zapewnienia prawidłowego działania zakładu pracy. Okazuje się jednak, że nawet zgodna wola obu stron nie wyłącza prawa, a może bardziej obowiązku, do skorzystania z omawianych urlopów.

Urlop macierzyński i ojcowski

W przypadku urlopu macierzyńskiego sprawa jest jasna – pracownica musi z niego bezwzględnie skorzystać, nawet jeśli by tego nie chciała. Wola zatrudnionego lub przełożonego nie ma w tym zakresie żadnego znaczenia, ponieważ przepisy Kodeksu pracy zrównują urlop macierzyński z urlopem wypoczynkowym – a tego także nie można się zrzec.

Konieczność wykorzystania urlopu macierzyńskiego jest podyktowana troską o zdrowie kobiety, która urodziła dziecko i musi zregenerować się po ciąży. Równie istotny jest jej kontakt z potomstwem w pierwszych tygodniach życia dziecka. Urlop macierzyński chroni zatem matkę przed ewentualną presją ze strony pracodawcy – kobieta musi z niego skorzystać. Podobnie będzie w przypadku urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego.

Pamiętajmy, że kobieta ma obowiązek skorzystać z urlopu macierzyńskiego w wymiarze co najmniej 14 tygodni – po tym czasie może jednak zrzec się go na rzecz ojca dziecka. W takiej sytuacji pozostała część przysługującego urlopu macierzyńskiego przypada na rzecz oznaczonego mężczyzny.

W przypadku urlopu ojcowskiego sprawa wygląda jednak inaczej – ustawodawca posługuje się tutaj pojęciem uprawnienia. Ojciec dziecka może zatem skorzystać z przysługującego mu „wolnego”, choć nie ma ku temu żadnego prawnego obowiązku. Innymi słowy, jeśli pracownik nie będzie chciał wykorzystać urlopu ojcowskiego, to nikt nie może go do tego zmusić, nawet przełożony.

Warto w tym miejscu dodać, że Komisja Europejska już w 2018 r. rekomendowała zrównanie zasad urlopu macierzyńskiego z urlopem ojcowskim pod kątem jego obowiązywania. Założenie było jasne – urlop przysługujący ojcu jest równie ważny, co urlop matki dziecka, jego wykorzystanie powinno być więc obowiązkowe. Póki co tak się jednak jeszcze nie stało.

Urlop rodzicielski, wychowawczy i adopcyjny

Urlop macierzyński, na warunkach urlopu macierzyńskiego oraz ojcowski są wykorzystywane w pierwszych tygodniach życia dziecka. Zupełnie inaczej jest w przypadku urlopów rodzicielskiego, wychowawczego i adopcyjnego – one pojawiają się nieco później, choć także dotyczą pierwszych lat życia dziecka.

Urlop rodzicielski jest określany mianem drugiego urlopu przysługującego zaraz po obowiązkowym urlopie macierzyńskim. Pracownik nie musi jednak z niego korzystać wbrew swojej woli. Jest on zatem całkowicie dobrowolny.

Podobnie będzie w przypadku urlopu wychowawczego – zatrudniony może z niego skorzystać w pełnym wymiarze lub skróconym czasie, może także całkowicie z niego zrezygnować.

Zupełnie inaczej przedstawia się sytuacja pracownika chcącego skorzystać z urlopu adopcyjnego – udzielanego w przypadku przysposobienia cudzego dziecka. W ramach tego pojęcia mieszczą się tak naprawdę aż trzy urlopy:

• macierzyński,
• na warunkach urlopu macierzyńskiego,
• rodzicielski.

W zależności od decyzji pracownika urlop adopcyjny może być udzielony na zasadzie każdego z wyżej wymienionych. W praktyce wybór urlopu adopcyjnego udzielanego na zasadach jak urlop macierzyński lub jak na warunkach urlopu macierzyńskiego oznacza konieczność jego zastosowania (pracownik nie może odmówić skorzystania z niego).

Odwrotnie będzie natomiast, gdy pracownik zechce skorzystać z urlopu adopcyjnego na zasadach urlopu rodzicielskiego – tutaj nie ma żadnego obowiązku skorzystania z takiego prawa.

Obowiązek korzystania z urlopu związanego z rodzicielstwem – podsumowanie

Korzystanie z urlopu związanego z rodzicielstwem jest obowiązkowe tylko w przypadku:

• urlopu macierzyńskiego,
• urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego,
• urlopu adopcyjnego udzielanego na zasadach jak urlop macierzyński lub urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego.

W przypadku urlopu ojcowskiego, rodzicielskiego, wychowawczego oraz adopcyjnego udzielanego na zasadach urlopu wychowawczego lub rodzicielskiego pracownikowi przysługuje w tym zakresie pełna swoboda. Może więc skorzystać z takiego urlopu tylko, jeśli wyraża taką wolę.